Lựa chọn trật tự từ trong câu Mục đích bài học giúp học sinh: 
A. HƯỚNG DẪN TÌM HlỂU BÀI I. Nhận xét chung Trong một số câu có thể có nhiều cách sắp xếp trật tự từ, mỗi cách đem lại hiệu quả diễn đạt riêng. Người nói (người viết) cần biết lựa chọn trật tự từ thích hợp với yêu cầu giao tiếp. Ví dụ: – Họ lại cấm chợ ngăn sông một cách tuỳ tiện, coi thường nhân dân quá đáng!
Cách sắp xếp trật tự từ trong câu trước hết là một phương thức ngữ pháp dùng để biểu thị ý nghĩa ngữ pháp. Ngoài ra, nó còn dùng để biểu thị những dụng ý khác của ngưòi sử dụng. Vì vậy, việc sắp xếp trật tự từ theo mỗi cách khác nhau sẽ đem đến hiệu quả diễn đạt riêng. Do đó, khi nói hoặc viết, cần phải biết lựa chọn trật tự từ thích hợp với yêu cầu sử dụng để làm tăng hiệu quả diễn đạt.
1. Có thể thay đổi trật tự từ trong câu in đậm ở SGK, trang 111 mà không làm thay đổi ý nghĩa cơ bản của câu theo các cách như sau:
2. Sở dĩ tác giả chọn trật tự từ như trong đoạn trích vì:
3. Trong văn bản nghệ thuật, nhất là trong thơ, trật tự từ rất đa dạng, biến hoá. Cậy sức cây đu nhiều chị nhún Tham tiền cột mỡ lắm anh leo. (Tú Xương) Sột so at gió trêu tà áo biếc Trên giàn thiên lí. Bóng xuân sang. (Hàn Mặc Tử) II. Một số tác dụng của sự sắp xếp trật tự từ Việc sắp xếp trật tự từ có một số tác dụng sau:
Ví dụ: Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng thẳng tay chém giết những người yêu nước thương nòi của ta. Chúng tắm những cuộc khỏi nghĩa của ta trong những bể máu. (Hồ Chí Minh)
Ví dụ: Thẻ của nó, người ta giữ. Hình của nó, người ta đã chụp rồi. (Nam Cao)
Ví dụ: Ấy cũng may cho cô, vơ vấn mãi ngoài phô thê này mà gặp mật thám hay đội con gái thì khốn. Mật thám tôi củng chả sợ, đội con gái tôi cũng chả cần. (Nguyễn Công Hoan)
Trong đầm gì đẹp bằng sen, Lá xanh bông trắng lai chen nhi vàng. Nhi vàng, bông trắng, lá xanh Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn. (Ca dao) 1. Tác dụng của trật tự từ trong những bộ phận câu in đậm trong những câu trích ở SGK, trang 111. a) Cai lệ giât phắt cái thừng trong tay anh này và chay sầm sâp đến chỗ anh Dâu → thể hiện đúng trình tự của các hành động diễn ra liên tiếp nhau.
b) Cai lệ và người nhà lí trưởng → trình bày thứ bậc quan trọng của sự vật.
2. So sánh tác dụng của những cách xếp trật tự từ trong các bộ phận câu in đậm dẫn ở SGK, trang 112. Cách sắp xếp các từ in đậm trong câu a: Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín tạo cho câu văn sự hài hoà về ngữ âm, đồng thời, thể hiện rõ chủ đích của tác giả: nói lên tác dụng và sự gắn bó của cây tre với đời sống người dân. Tác giả đã đi từ cái trừu tượng khái quát (giữ làng, giữ nước), đến cái cụ thể, gần gũi (giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín). Điều đó tạo ra sự thổng nhất cho toàn văn bản. Nếu thay đổi trật tự từ như cách (b) và (c), câu văn sẽ mất ý nghĩa và không thể hiện rõ chủ đích của tác giả. 3. Từ những điều đã phân tích, rút ra nhận xét về tác dụng của việc sắp xếp trật tự từ trong câu. (Các em xem lại phần bài học). Xem thêm Tìm hiểu các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận tại đây. B. HƯỚNG ĐẪN LUYỆN TẬP Bài tập này yêu cầu các em giải thích lí do sắp xếp trật tự từ trong những bộ phận câu in đậm được dẫn ở SGK, trang 112. Cụ thể: a) Lịch sử ta đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nước của dân ta. Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triều, Trần Hưng Đao, Lê Lợi, Quang Trung… Chúng ta phải ghi nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc, vì các vị ấy là tiêu biểu của một dân tộc anh hùng. (Hồ Chí Minh) Trật tự từ trong bộ phận câu Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung… được xếp theo trình tự thời gian, trình tự lịch sử trước sau. b) Đẹp vô cùng, Tổ quốc ta ơi! Rừng cọ đồi chè, đồng xanh ngào ngạt Nắng chói sông Lô, hò ổ tiếng hát Chuyến phà dào dạt bến nước Bình Ca… (Tố Hữu) “Đẹp vô cùng, Tổ quốc ta ơi!” là câu đảo trật tự từ. Việc đảo trật tự từ trong câu này nhằm nhấn mạnh tình cảm của tác giả trước vẻ đẹp của non sông đất nước. Trật tự từ trong bộ phận câu “hò ô tiếng hát” chính là việc bắt vần giữa “Lô và “ô ” tạo nên âm hưởng ngân nga, không dứt của tiếng hò. Việc bắt vần như vậy chính là để đảm bảo sự hài hoà về ngữ âm trong câu thơ. c) Ấy cũng may cho cô, vơ vẩn mãi ở ngoài phố thế này mà gặp mật thám hay đội con gái thì khốn.
(Nguyễn Công Hoan) Trật tự từ trong câu “Mật thám tôi củng chả sợ, đội con gái tôi cũng chả cần” được sắp xếp theo cách liên kết câu trước với câu sau trong văn bản. Related
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit.Morbi adipiscing gravdio, sit amet suscipit risus ultrices eu.Fusce viverra neque at purus laoreet consequa.Vivamus vulputate posuere nisl quis consequat. Soạn bài: Lựa chọn trật tự từ trong câu Mời các bạn học sinh tham khảo thêm: Tìm hiểu các yếu tố tự sự và miêu tả trong văn nghị luận I. KIẾN THỨC CƠ BẢN 1. Thế nào là lựa chọn trật tự từ trong câu? a) Đọc đoạn trích sau và trả lờicâuhỏi. Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng. Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ: – Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à? Nộp tiền sưu! Mau! (Ngô Tất Tố, Tắt đèn) – Có thể thay đổi trật tự từ trong câu in đậm theo những cách nào mà không làm thay đổi nghĩa cơ bản của câu? – Vì sao tác giả chọn trật tự từ như trong đoạn trích? – Hãy thử chọn một trật tự từ khác và nhận xét về tác dụng của sự thay đổi ấy. Gợi ý: – Có thể thay đổi câu in đậm theo các cách sau: (1) Cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ. (2) Cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất. (3) Gõ đầu roi xuống đất, bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ thét. (4) Bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất, thét. (5) Bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét. (6) Thét bằng giọng khàn khàn của một người hút nhiều xái cũ, cai lệ gõ đầu roi xuống đất. – Tác giả chọn trật từ từ như câu trên là để đảm bảo sự liên kết với các câu trước và sau câu đó. Đồng thời cách sắp xếp như vậy cũng có tác dụng nhấn mạnh sự hung hãn của nhân vật tên cai lệ. – Có thể rút ra nhận xét: mỗi trật tự từ sẽ cho một hiệu quả biểu đạt ý khác nhau. b) Trong tiếng Việt, cấu trúc câu văn thông thường là cấu trúc chủ – vị (chủ ngữ đứng trước – vị ngữ đứng sau). Trong bài văn nghệ thuật trật tự các thành phần câu có thể thay đổi, có thể được biến hoá rất linh hoạt. Tuy nhiên, sự thay đổi đó phải phù hợp với văn cảnh, ngữ cảnh, sao cho đạt hiệu quả cao nhất, chứ không phải là sự thay đổi, biến hoá tuỳ tiện. Khi thay đổi trật tự từ trong câu mà không làm thay đổi ý nghĩa cơ bản của câu, người ta gọi đó là lựa chọn trật tự từ trong câu. Thông thường, mỗi câu có thể có nhiều cách sắp xếp trật tự từ, mỗi cách sắp xếp đem lại một hiệu quả diễn đạt riêng, thể hiện được ý đồ, thái độ nhất định của người nói, người viết. Ví dụ 1: – Lạch cạch cái xe ngựa chuyển bánh (nhấn mạnh vào hành động của chiếc xe ngựa). – Chiếc xe ngựa chuyển bánh lạch cạch (miêu tả sự việc một cách thông thường). Ví dụ 2 : – Trên xe người đàn bà ngồi chỗm chệ. – Trên xe, ngồi chỗm chệ một người đàn bà. Þ Nhấn mạnh vào đặc điểm hành động ngồi của chủ thể: người đàn bà. Soạn bài: Lựa chọn trật tự từ trong câu 2. Một số tác dụng của sự lựa chọn, sắp xếp trật tự từ a) Trật tự từ trong nững bộ phận in đậm dưới đây thể hiện điều gì? (1) Người nhà lí trưởng hình như không dám hành hạ một người ốm nặng, sợ hoặc xảy ra sự gì, hắn cứ lóng ngóng ngơ ngác, muốn nói mà không dám nói. Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái dây thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu. Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn. (Ngô Tất Tố, Tắt đèn) (2) Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước và dây thừng. (Ngô Tất Tố, Tắt đèn) Gợi ý: – Trong ví dụ (1), trật tự từ trong cả hai phần in đậm đều thể hiện thứ tự trước sau của các hành động. – Trong ví dụ (2), trật tự từ trong phần in đậm thứ nhất thể hiện thứ bậc cao thấp của các nhân vật (cũng có thể trật tự ấy thể hiện thứ tự xuất hiện của các nhân vật). Còn trong cụm từ in đậm còn lại, trật tự từ tương ứng với cụm từ đứng trước đó, tương ứng với những vận dụng mà các nhân vật, trước đó mạng theo (cai lệ mang roi, người nhà lí trưởng mang thước và dây thừng). b) So sánh tác dụng của những cách sắp xếp trật tự từ trong các bộ phận câu in đậm dưới đây: (1) Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín. Tre hi sinh để bảo vệ con người. (Thép Mới, Cây tre Việt Nam) (2) Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín, giữ làng, giữ nước. Tre hi sinh để bảo vệ con người. (3) Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng, đại bác. Tre giữ làng, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín, giữ nước. Tre hi sinh để bảo vệ con người. Gợi ý: Trong những cách nêu trên, cách nào gợi âm hưởng, tiết tấu, nhịp điệu hay hơn? (Cách viết của nhà văn Thép Mới). c)Việc lựa chọn trật tự từ trong câu không làm thay đổi ý nghĩa cơ bản của câu. Nó có tác dụng đem lại cho câu một ý nghĩa bổ sung nào đó, như: – Thể hiện thứ tự nhất định của sự vật, hiện tượng, hoạt động. – Nhấn mạnh hình ảnh, đặc điểm của sự vật, hiện tượng. – Có tác dụng liên kết với các câu khác trong văn bản – Trật tự từ đảm bảo sự hài hoà về ngữ âm và lời nói. II. RÈN LUYỆN KĨ NĂNG Giải thích lí do sắp xếp trật tự từ trong những bộ phận câu và câu in đậm dưới đây: a)Lịch sử ta có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nước của dân ta. Chúng ta có quyền tự hào về những trang sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung,… Chúng ta phải ghi nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc, vị các vị ấy là tiêu biểu của một dân tộc anh hùng. (Hồ Chí Minh, Tinh thần yêu nước của nhân dân ta) b)Đẹp vô cùng, Tổ quốc ta ơi! Rừng cọ đồi chè, đồng xanh ngào ngạt Nắng chói sông Lô, hò ô tiếng hát Chuyến phà dào dạt bến nước bình ca. |
