Đăng nhậpĐăng nhập để trải nghiệm thêm những tính năng hữu ích Zalo
Chiến dịch Điện Biên Phủ với chiến thắng vào ngày 7/5/1954 làm nên sự kiện "lừng lẫy 5 châu, chấn động địa cầu”. Chứng kiến tận mắt những khó khăn, nguy hiểm và hy sinh mất mát trong chiến tranh, nhiều tác phẩm đã ra đời trong những giờ khắc lịch sử, trở thành những bài hát bất hủ của nền âm nhạc cách mạng Việt Nam. Giải phóng Điện Biên - Đỗ Nhuận  Ca khúc “Giải phóng Điện Biên” (trong bản chép tay đầu tiên của Đỗ Nhuận là Chiến thắng Điện Biên) suốt 60 năm nay đã trở thành "biểu tượng" bằng giai điệu của chiến thắng Điện Biên lịch sử. Ca khúc này được nhạc sĩ Đỗ Nhuận sáng tác ngay trong đêm ngày 7/5/1954. Trong cuốn hồi ký, ông kể buổi chiều ngày 7/5, khi đoàn văn công đang cuốc đất, rải đá làm đường thì bỗng một đồng chí liên lạc từ mặt trận đạp xe qua, reo to: “Mường Thanh địch hàng rồi! Giải phóng Điện Biên rồi!” Khi đó, người nhạc sĩ gai lên. Tất cả đoàn văn công ngừng tay cuốc, ôm nhau nhảy, không cần đệm nhạc. Đỗ Nhuận thì không ôm ai cả, nhảy một mình, nhảy tít thò lò, và trong đầu phảng phất câu “Giải phóng Điện Biên”…Thế rồi, đêm hôm đó, trong túp lều, bên ánh đèn dầu le lói, tay ông búng chiếc violon, miệng cứ hát lẩm nhẩm, sợ làm ồn anh em mất ngủ. Và ca khúc ra đời với cảm xúc tuôn trào: “Giải phóng Điện Biên, bộ đội ta tiến quân trở về/Giữa mùa hoa nở, miền Tây Bắc tưng bừng vui…” Nếu như hai ca khúc trước đó, sáng tác trong cùng chiến dịch với Hành quân xa là hành khúc mang âm hưởng dân ca đồng bằng Bắc Bộ, Trên đồi Him Lam với tính chất tưởng niệm, tri ân các chiến sỹ đã hi sinh thì đến Giải phóng Điện Biên bao cảm xúc dồn nén được Đỗ Nhuận kết tụ bằng giai điệu hào sảng, ngợi ca. “Cha tôi kể lại, hình ảnh đoàn quân ta ngồi trên xe cam- nhông lấy được từ trận chiến với quân Pháp tại chiến dịch Điện Biên trên đường về tiếp quản Thủ đô- tất cả đoàn bộ đội, dân công bừng bừng khí thế hát vang ca khúc Chiến thắng Điện Biên khiến ông… rất sung sướng, rất hạnh phúc”, nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân kể lại. Hành quân xa - Nhạc sĩ Đỗ Nhuận Hành Quân Xa - Trọng Tấn ft. Tốp Nam Có ý kiến cho rằng, không phải đến ca khúc “Chiến thắng Điện Biên” mà ngay từ hai ca khúc trước đó, “Hành quân xa” và “Trên đồi Him Lam”, nhạc sĩ Đỗ Nhuận đã dự cảm về chiến thắng lịch sử? Trả lời về điều này, nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân khẳng định: “Đúng thế, “Hành quân xa dẫu qua nhiều gian khổ…”, Hành quân xa đến “Hôm nay thắng trận đầu tiên…Điện Biên chúng ta sẽ toàn thắng”, Trên đồi Him Lam- cha tôi đã dự cảm về chiến thắng Điện Biên lịch sử” Nếu như ca khúc “Giải phóng Điện Biên” là cảm xúc dồn nén được cố nhạc sĩ Đỗ Nhuận kết tụ bằng giải điệu hào sảng, ngợi ca thì “Hành quân xa” là hành khúc mang âm hưởng dân ca đồng bằng Bắc Bộ. “Hành quân xa” của nhạc sĩ Đỗ Nhuận là những lời động viên nhẹ nhàng, ngắn gọn, dễ hiểu, chân tình đối với cán bộ, chiến sĩ, giúp họ vượt qua những cuộc hành quân khó khăn, gian khổ: “Hành quân xa dẫu có nhiều gian khổ. Bài hát ra đời chỉ trong một thời gian ngắn, đã trở thành hành khúc bất hủ cho những người lính trên con đường hành quân; vừa đi vừa hát sẽ giảm bớt mệt mỏi, áp lực chiến đấu, thêm niềm tin, sự lạc quan và tinh thần chiến đấu. Trên đồi Him Lam - Đỗ Nhuận “Trên đồi Him Lam” với tính chất tưởng niệm, tri ân các chiến sỹ đã hi sinh, là dự cảm của cố nhạc sĩ về chiến thắng . Khi chiến dịch Điện Biên Phủ chính thức bắt đầu, mở màn bằng trận Him Lam vào chiều muộn ngày 13/3/1954. Chỉ sau 5 giờ đồng hồ chiến đấu, ta đã chiếm được cứ điểm này, tiêu diệt và bắt sống hơn 500 địch quân, hoàn toàn làm chủ cứ điểm Him Lam. Giữa trận địa còn ngổn ngang xác pháo, xác địch, mùi thuốc súng vẫn còn khét lẹt, Đỗ Nhuận đã sáng tác nên ca khúc “Trên đồi Him Lam”. Bài hát hừng hực khí thế chiến đấu, không chỉ thể hiện ý chí "Quyết tử cho tổ quốc quyết sinh" của những người lính cụ Hồ mà còn thể hiện khát vọng chiến thắng, khát vọng hòa bình, cổ vũ mạnh mẽ tinh thần yêu nước của quân và dân ta. Hò kéo pháo - Hoàng Vân "Hò kéo pháo" là bài hát của nhạc sĩ Hoàng Vân, ra đời trong hoàn cảnh khá đặc biệt. Khi đó, nhạc sĩ Hoàng Vân là một chàng trai Hà Nội ngoài 20 tuổi, được lên Điện Biên tham gia kháng chiến. Nhạc sĩ Hoàng Vân từng kể lại, đêm đêm theo tiếng hò “dô ta nào, hai ba nào...”, tiếng mõ tre cốc cốc làm hiệu lệnh dưới ánh trăng, hàng trăm chiến sĩ mặc áo trấn thủ, đội mũ nan cúi rạp người, choãi chân, những bắp tay rắn chắc bám vào dây chão, dây mây, dây song để kéo pháo… Tất cả những hình ảnh, những âm thanh đó đã tạo nên một bức tranh hùng vĩ, một không khí náo nhiệt hừng hực khí thế quyết tâm làm vang động cả núi rừng Điện Biên. Chứng kiến những gian nan vất vả của bộ đội ngày đêm đưa những cỗ pháo nặng hàng tấn vượt qua dốc núi, nhạc sĩ Hoàng Vân đã viết ca khúc “Hò kéo pháo” với những lời ca cháy bỏng: "Hò dô ta nào kéo pháo ta vượt qua đèo/Hò dô ta nào kéo pháo ta vượt qua núi. Dốc núi cao cao nhưng lòng quyết tâm còn cao hơn núi. Vực sâu thăm thẳm, vực nào sâu bằng chí căm thù…”. Qua miền Tây Bắc - Nguyễn Thành Nhạc sĩ Nguyễn Thành viết nhạc phẩm “Qua miền Tây Bắc” trước khi có Chiến dịch Điện Biên Phủ. Ca khúc đầy chất thơ nhưng cũng rất hiện thực đã nói lên tấm lòng yêu nước nồng nàn của chiến sĩ ta. Nguyễn Thành đã sáng tác “Qua miền Tây Bắc” ở đỉnh đèo Khâu Vác, đó là cửa ngõ vào Điện Biên Phủ. Để có một tác phẩm như thế, tác giả đã ba lần cùng các đồng đội hành quân qua miền Tây Bắc. Trong ca khúc “Qua miền Tây Bắc”, tác giả đã ghi lại những tình cảm nồng nhiệt cùng tấm lòng rất chân thật, tình nghĩa đối với Tây Bắc cũng như sự quyết tâm, đồng lòng, đồng sức của quân và dân ta trong chiến dịch giải phóng Điện Biên: "Qua miền Tây Bắc, núi vút ngàn trùng xa/Suối sâu đèo cao, bao khó khăn ta vượt qua/Bộ đội ta vâng lệnh Cha già/Về đây giải phóng quê nhà/Đất nước miền Tây Bắc đau thương từ bao lâu dưới ách loài giặc tàn ác/Quân với dân một lòng không phân biệt xuôi ngược/Cùng đồng tâm tiêu diệt hết quân thù". Nguyễn Hằng Khoảng thời gian trước khi chiến dịch Điện Biên Phủ bắt đầu là khoảng thời gian quý báu với quân đội và nhân dân nước ta. Nó đã đi vào lịch sử bởi những lần tập trận quy mô cũng như tạo cảm hứng sáng tác về mặt âm nhạc, nhất là trong chiến dịch giải phóng Tây Bắc. Ví như, Nguyễn Thành có ca khúc “Qua miền Tây Bắc” với lời ca mộc mạc, động viên bộ đội về giải phóng quê hương: “Qua miền Tây Bắc núi ngút ngàn trùng xa/ Suối sâu, đèo cao, bao khó khăn vượt qua/ Bộ đội ta vâng lệnh cha già...”. Hay ca khúc “Đường lên Tây Bắc xa xôi, nếp nhà sàn thấp thoáng… Cùng bảo vệ quê hương, sức trai bền gan chiến đấu” của Văn An… Nếu tính trước đó còn có bài “Chiếu tù” của Đỗ Nhuận, bài “Hành khúc Sơn La” của Trần Đức Long và Chu Hà ra đời trong lao tù của vùng “Sơn La âm u núi khuất trong sương mờ”, các chiến sĩ cách mạng luôn tin tưởng tương lai bền gan chiến đấu đón ngày thắng lợi cuối cùng. Cuộc kháng chiến của quân và dân ta đi từ thắng lợi này, đến thắng lợi khác. Giặc Pháp bế tắc, nhảy dù xuống Điện Biên, dùng căn cứ này khống chế cả miền Tây Bắc và Thượng Lào. Chủ tịch Hồ Chí Minh và Bộ Chính trị quyết tâm triển khai chiến dịch Điện Biên Phủ. Bên cạnh việc chuẩn bị của các đơn vị quân đội, dân quân... cùng các lực lượng khác trong cả nước, các văn nghệ sỹ cùng được lệnh vào cuộc. Các nhạc sỹ Đỗ Nhuận, Trần Ngọc Xương, Văn Tiến xuống sư đoàn 312, nơi đây đã có Hoàng Vân. Sư đoàn 308 có Lương Ngọc Trác. Theo chân anh bộ đội, Đỗ Nhuận viết ngay “Hành quân xa” - một hành khúc ngắn gọn, lời ca phù hợp với ý đồ chiến lược của lãnh đạo mặt trận. Bài hát không có cao trào, âm vực chỉ giới hạn trong một quãng 8: “Hành quân xa dẫu có nhiều gian khổ/ Vai vác nặng ta đã đổ mồ hôi… Đời chúng ta đâu có giặc là ta cứ đi!”. Chất nhạc của Đỗ Nhuận còn thể hiện rõ nét ở bài “Trên đồi Him Lam”, cũng là một hành khúc đơn giản dễ hát. Những nốt nhạc kết hợp chặt chẽ với lời ca: “Hôm qua thắng trận Điện Biên/ Chiến hào xuất kích đồi Him Lam ta tiến vào/ Đi mở đường thắng lợi, ba tháng đổ mồ hôi ta tới đây, quyết diệt cho hết quân thù...”. Ngoài ra, nhạc sỹ Đỗ Nhuận còn sáng tác một hoạt cảnh Chèo mang tên “Hòn Đá” theo kịch bản của Văn Thắng nhằm nói lên sự gian khổ của chiến sỹ ta khi đào công sự nhưng cũng rất vui nhộn như câu nói của hòn đá: “Dù ai đào ngả, đào nghiêng/ Riêng ta vẫn vững như kiềng hai chân!”. Hay Hoàng Vân có bài “Hò kéo pháo” sáng tác ngay tại trận địa, được văn công sư đoàn 312 dựng thành tiết mục phục vụ chiến sỹ. Hoàng Vân đã khéo vận dụng điệu hò dân gian, nhưng tiết tấu và giai điệu lại rất hiện đại, tạo nên sự hào hứng, phấn khích... “Hò dô ta nào!” “Dốc núi cao cao... Vực sâu thăm thẳm... Hò dô ta nào!”… Nhưng bao trùm trên tất cả những bài hát về Điện Biên phải nói đến “Chiến thắng Điện Biên” của Đỗ Nhuận. Tiết tấu vui, tươi sáng, giai điệu đẹp, nét nhạc mở đầu như một hồi kèn khẩn trương giục giã báo hiệu niềm vui chiến thắng: “Giải phóng Điện Biên, bộ đội ta tiến quân trở về, giữa mùa hoa nở miền Tây bắc tưng bừng vui”. Đỗ Nhuận đã dùng nguyên một câu của điệu hát Chèo “Sắp qua cầu”, được biến đổi chỗ kết và rút gọn tiết tấu để tạo nên khí thế hào hùng “Xiết bao sướng vui từ ngày lên Tây Bắc, đồng bào náo nức mong đón ta trở về”… Bài hát đã tạo một không khí rộn ràng chào mừng chiến thắng. Trong giai điệu ấy ta thấy còn có cả âm hưởng dân ca của các dân tộc Tây Bắc. Song song với tiết tấu trong sáng, hiện đại là lời ca thắm thiết, nghĩa tình đầy phấn khởi. Do vậy “Chiến thắng Điện Biên” đã được chọn làm nhạc hiệu mở đầu mỗi ngày mới cho Đài Tiếng nói Việt Nam từ tháng 7/1954. Sẽ là thiếu sót nếu không nhắc đến những nhạc sĩ khác cũng có những tác phẩm hay về Tây Bắc như “Tình ca Tây Bắc” của Bùi Đức Hạnh, phỏng thơ Cầm Giang; “Em bé Mường La” của Trần Ngọc Xương... Nhìn chung, các ca khúc viết về mảnh đất miền Tây Tổ quốc, từ giai điệu đến khúc thức đều là những hành khúc giản dị, mạnh mẽ, hùng tráng, trữ tình… đã động viên thúc đẩy được tinh thần đồng bào và bộ đội đoàn kết tham gia chiến đấu, giành được những thắng lợi to lớn trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Những tác phẩm ấy không chỉ có ý nghĩa về mặt nghệ thuật mà còn có ý nghĩa về mặt lịch sử. Qua đó, đã tạo nên một lớp nhạc sỹ trưởng thành và luôn thăng hoa trong cái nôi chiến đấu của dân tộc. Âm hưởng văn hóa cũng được nhân đôi khi bên cạnh các ca khúc là những điệu múa sạp, múa nón, múa chuông, múa lụa, múa hoa… nở rộ khắp nơi. Sự giao thoa văn hóa từ vùng Tây Bắc nói chung, Điện Biên nói riêng được vang lên giữa Thủ đô Hà Nội và nhân rộng ra cả nước. Trong những ngày cả nước đang tưng bừng kỷ niệm 60 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, chúng tôi – những người nhạc sĩ, nghệ sĩ lại nhắc tên nhau và hò hẹn để cùng hát, cùng múa những tác phẩm một thời đáng nhớ cách đây tròn 60 năm./. |
