Giới thiệu về cuốn sách này Page 2Giới thiệu về cuốn sách này
Theo bài viết, quan hệ đối tác toàn diện giữa Việt Nam và Mỹ đã có bước phát triển vượt bậc, hướng tới một tương lai mới với tầm nhìn rộng lớn hơn. Chuyến thăm làm việc của đoàn Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ tới Mỹ diễn ra trong bối cảnh chính quyền Tổng thống Donald Trump đang có những tranh chấp thương mại với Trung Quốc, Liên minh châu Âu (EU), Canada và Mexico. Năm 2017, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã có cuộc hội đàm với Tổng thống Donald Trump góp phần tăng cường hơn nữa quan hệ hai nước. Chuyến thăm Mỹ lần này của Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ sẽ giúp Mỹ hiểu hơn về quy chế thị trường của Việt Nam, từ đó có thể dỡ bỏ các loại thuế Mỹ đã áp đặt lên các mặt hàng thủy sản xuất khẩu của Việt Nam như cá da trơn, tôm và các sản phẩm khác. Mặc dù quan hệ thương mại Việt-Mỹ đã có bước phát triển vượt bậc, góp phần tích cực vào quá trình bình thường hóa quan hệ hai nước, song vẫn còn nhiều vấn đề cần giải quyết. Hiệp định thương mại song phương (BTA) Việt-Mỹ được ký kết vào năm 2001 là một trong những động lực thúc đẩy Việt Nam cải cách luật pháp, tự do hóa thương mại và gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Hiệp định thương mại song phương cũng đã đưa ra tín hiệu tích cực tới các nhà đầu tư, đặc biệt là các sản xuất nước ngoài muốn đầu tư vào Việt Nam. Tuy nhiên, đến nay Mỹ vẫn chưa công nhận nền kinh tế thị trường của Việt Nam. Theo các điều khoản gia nhập WTO mà Việt Nam đã ký với Mỹ, trong vòng 12 năm kể từ khi ký kết, Mỹ sẽ chưa công nhận nền kinh tế thị trường của Việt Nam trừ trường hợp Washington có kết luận cho rằng Việt Nam đã đạt được các tiêu chí mà họ đưa ra. Với chính sách bảo hộ hiện nay, ít có khả năng chính quyền Donald Trump sẽ chấm dứt sự phân biệt, hoặc dừng các biện pháp áp đặt thuế chống bán phá giá. Tuy nhiên, các chuyên gia chính sách vẫn lạc quan về những bước tiến tích cực của Việt Nam trong việc đạt các tiêu chuẩn của một nền kinh tế thị trường. Cả Mỹ và Việt Nam đều nhận thức rằng toàn cầu hóa phản ánh rõ nét trong các hoạt động đầu tư nước ngoài ở các cơ sở sản xuất tại Việt Nam, tạo ra công ăn việc làm cho hơn 400.000 lao động nữ. Làn sóng đầu tư nước ngoài đã và đang tiếp tục đổ vào Việt Nam, giúp Việt Nam giải quyết nhiều vấn đề khó khăn, trong đó có việc giảm tỷ lệ nghèo, tăng mức sống và tăng tuổi thọ cho người dân. Chuyên gia nghiên cứu Matthew Busch, thuộc viện Lowy của Australia, cho biết, hơn hai thập kỷ qua, Việt Nam luôn tuân thủ các quy định thị trường, giành được những thành quả kinh tế ấn tượng trong khi vẫn giữ được sự ổn định. Nỗ lực vì nền kinh tế thị trường Kể từ khi Mỹ quyết định áp đặt thuế chống bán phá giá lên tới mức 25% đối với sản phẩm cá da trơn xuất khẩu của Việt Nam, Việt Nam luôn mong muốn Mỹ công nhận nền kinh tế thị trường của mình. Để đạt được mức tăng trưởng GDP tối thiểu ở mức 7% trong năm 2018, Việt Nam cần tiến hành các cuộc đàm phán thương mại với Mỹ để xóa bỏ các hàng rào thuế quan mà Mỹ đã áp đặt. Ông John Goyer, Giám đốc cấp cao khu vực Đông Nam Á, Phòng Thương mại Mỹ, cho biết: “Chúng tôi rất vui mừng về chuyến thăm làm việc tại Washington của Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ. Đây là cơ hội to lớn để phát triển quan hệ thương mại hai nước. Tuy nhiên, việc Mỹ rút khỏi TPP sẽ đặt ra những khó khăn trong việc giải quyết các vấn đề tiếp cận thị trường cùng các rào cản thương mại khác.” Trong buổi tiếp Chủ tịch Phòng Thương mại Mỹ Michael Kelly tại Hà Nội hồi tháng trước, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ tái nhấn mạnh các rào cản cần được tháo gỡ để thúc đẩy thương mại, đầu tư, hợp tác giữa hai nước. Nhiều đối tác thương mại với Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) như Australia, Ấn Độ, Nhật Bản, New Zealand đã công nhận nền kinh tế thị trường của Việt Nam. Phòng Thương mại Mỹ tại Hà Nội tin rằng Mỹ và Việt Nam đã có mối quan hệ thương mại và đầu tư tích cực, điều này tạo ra nhiều công ăn việc làm cũng như lợi ích cho cả hai nước. Tuy nhiên, do Việt Nam có thặng dư thương mại lớn với Mỹ nên chuyến thăm Mỹ của Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ lần này có thể sẽ tập trung vào các vấn đề thương mại và đầu tư, tạo ra cơ hội thuận lợi để giải quyết các rào cản thị trường, đồng thời đem lại hy vọng ký kết các thỏa thuận thương mại mới. Hơn 9 tháng qua, Việt Nam và Mỹ đã thảo luận nhằm giải quyết vấn đề thâm hụt thương mại. Quý I/2018, các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ tăng 8,7% so với cùng kỳ năm 2017. Những sản phẩm xuất khẩu chính của Việt Nam sang Mỹ bao gồm quần áo, giày dép, máy tính, thủy sản, các sản phẩm nông nghiệp, đồ điện tử và linh kiện. Mặc dù chính sách châu Á-Thái Bình Dương của Mỹ đang có sự thay đổi với vị trí vai trò ngày càng quan trọng của Việt Nam song thâm hụt thương mại giữa Mỹ và Việt Nam vẫn đang là vấn đề được quan tâm. Thâm hụt thương mại của Mỹ đối với Việt Nam năm 2017 ước tính 38 tỷ USD, được cho là một trong những nguyên nhân khiến Mỹ tăng cường các hàng rào thuế quan nhằm vào các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam như tôm, cá da trơn… Giáo sư Carlyle Thayer trường Đại học New South Wales, Canberra, thuộc Học viện Quốc phòng Australia đánh giá: “Nếu được công nhận nền kinh tế thị trường, Việt Nam sẽ được hưởng mức thuế quan của Mỹ thấp hơn hiện nay.” Kinh tế Việt Nam được đánh giá là ngôi sao đang lên ở Đông Nam Á. Việt Nam thực hiện chính sách đổi mới từ năm 1986, đem đến sự thịnh vượng cho người dân đồng thời giúp làm gia tăng tầm lớp trung lưu. Dân số Việt Nam hơn 90 triệu dân với khoảng 50% ở độ tuổi vàng dưới 30, đang là lợi thế không nhỏ cho Việt Nam trong việc thu hút các nhà đầu tư nước ngoài. Internet cũng là nhân tố quan trọng tạo động lực thúc đẩy kinh tế thị trường ở Việt Nam. Với băng thông rộng cho phép mọi người tiếp cận với các nguồn thông tin khác nhau cùng sự kết nối quốc tế đã tạo điều kiện thuận lợi cho Việt Nam hội nhập hệ thống kinh tế quốc tế, tham gia vào các hoạt động thương mại quốc tế đồng thời tạo điều kiện để Việt Nam phát huy vai trò lãnh đạo ASEAN. Để tăng cường hơn nữa quan hệ Việt-Mỹ, bài báo cho rằng Mỹ nên công nhận nền kinh tế thị trường của Việt Nam; bảo đảm an ninh an toàn hàng hải với các cuộc diễn tập hải quân chung; thường xuyên triển khai các hoạt động tuần tra tự do hàng hải tại Biển Đông./. (theo TTXVN) Giới thiệu về cuốn sách này Page 2Giới thiệu về cuốn sách này Đầu tháng 9 năm 2017, Trưởng ban Đối ngoại trung ương đảng cộng sản Việt Nam là ông Hoàng Bình Quân sang thăm Hoa Kỳ, và đề nghị Washington công nhận Việt Nam là một quốc gia có nền kinh tế thị trường. Việc công nhận như vậy có lợi gì cho Việt Nam? Và Việt Nam có thực sự là một quốc gia có nền kinh tế thị trường hay không? Sau đây là ý kiến một số chuyên gia trong nước về vấn đề này. Việt Nam liên tục vận động các quốc gia công nhận Việt Nam có nền kinh tế thị trường Đây không phải là lần đầu tiên Việt Nam nêu vấn đề công nhận Việt Nam là quốc gia có nền kinh tế thị trường với Hoa Kỳ. Trong chuyến thăm Washington vào tháng Sáu năm nay, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cũng đã đưa ra lời đề nghị này với ông Wilbur Ross, Bộ trưởng thương mại Mỹ. Kể từ lúc Việt Nam gia nhập Tổ chức thương mại thế giới (gọi tắt là WTO) vào năm 2007 đến nay, Việt Nam đã liên tục vận động các quốc gia thành viên công nhận mình là quốc gia có nền kinh tế thị trường. Theo các bản tin của báo chí Việt Nam vào ngày 13 tháng Chín thì đã có 57 nước công nhận Việt Nam là có nền kinh tế thị trường. Nhưng hai đối tác kinh tế lớn nhất của Việt Nam là Cộng đồng châu Âu (gọi tắt là EU) và Hoa Kỳ vẫn không xem Việt Nam là nước có nền kinh tế thị trường, trong đó Hoa Kỳ là thị trường xuất khẩu hàng hóa lớn nhất của Việt Nam. Việt Nam vẫn coi kinh tế nhà nước là kinh tế chủ đạo. Theo thỏa thuận gia nhập tổ chức WTO của Việt Nam, thì đến năm 2018, tổ chức này sẽ cứu xét xem là Việt Nam có phải là quốc gia hội đủ những điều kiện của một nền kinh tế thị trường hay không. Trong thời gian đó, Việt Nam được đối xử như một quốc gia không có nền kinh tế thị trường. Và trong tình cảnh đó khi có những tranh chấp về xuất khẩu hàng hóa phá giá, các nước như Mỹ, EU sẽ sử dụng một quốc gia khác được xem là có kinh tế thị trường làm qui chiếu, xem như tương đồng với Việt Nam. Việc lựa chọn như vậy thường là bất lợi cho Việt Nam. Ngay khi ông Hoàng Bình Quân đang có mặt ở Mỹ, Hiệp hội chế biến thủy sản Việt Nam ra thông cáo phản đối Bộ thương mại Mỹ áp thuế chống phá giá lên các mặt hàng cá tra phi lê đông lạnh của Việt Nam. Việc tương tự cũng đã từng xảy ra đối với mặt hàng tôm xuất khẩu của Việt Nam vào Mỹ. Nói về chuyện các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ bị đánh thuế chống phá giá, chuyên gia kinh tế Bùi Kiến Thành hiện sống ở Hà Nội cho biết: “Thực ra đối với vấn đề nuôi tôm, nhà nước không có bao cấp, cũng chẳng tài trợ cái gì. Đó là cái cách bên Mỹ biện hộ cho nước Mỹ cái chuyện bảo hộ ngành tôm của Mỹ thôi, chứ thật sự nó không có thật.” Theo Tiến sĩ Lê Đăng Doanh, từng làm cố vấn kinh tế cho chính phủ Việt Nam thì khi thị phần của hàng xuất khẩu Việt Nam vào thị trường Mỹ vượt mức 8% thì các doanh nghiệp Mỹ sản xuất cùng mặt hàng đó sẽ tìm cách kiện để áp thuế chống phá giá lên hàng Việt Nam. Ngoài các mặt hàng hải sản, các mặt hàng khác của Việt Nam cũng hay bị chuyện này là giày dép và quần áo, những ngành sử dụng rất nhiều nhân công của Việt Nam. Ông nói tiếp: “Nếu Việt Nam có được công nhận kinh tế thị trường thì việc vận dụng các biện pháp đó sẽ bị hạn chế rất nhiều, hoặc không còn có khả năng được sử dụng.” Kinh tế thị trường Để được Mỹ công nhận là nền kinh tế thị trường, theo Tiến sĩ Lê Đăng Doanh, Việt Nam phải thỏa mãn ba điều kiện, đó là đồng tiền của Việt Nam phải được chuyển đổi tự do, nhà nước không can thiệp vào các quyết định của doanh nghiệp, và quan trọng nhất là sự cạnh tranh công bằng. “Hoa kỳ yêu cầu nền kinh tế đó là một nền kinh tế hoàn toàn cạnh tranh, bình đẳng, không có ưu đãi, không coi trọng bất kỳ thành phần kinh tế nào. Trong khi đó Việt Nam vẫn coi kinh tế nhà nước là kinh tế chủ đạo, yêu cầu kinh tế nhà nước cạnh tranh bình đẳng. Nhưng cho đến nay kinh tế nhà nước vẫn chiếm phần lớn các tín dụng, chiếm phần lớn những dự án ODA, phần lớn những dự án nhà nước giao.” Việt Nam đã bắt đầu công nhận những nguyên tắc của thị trường vào năm 1986, khi bắt đầu mở của và cải cách nền kinh tế. Tuy nhiên cho đến nay các nhà lãnh đạo của đảng cộng sản Việt Nam vẫn thường xuyên lên tiếng nói rằng Việt Nam có những doanh nghiệp nhà nước làm chủ đạo của nền kinh tế, hoặc họ nói rằng Việt Nam sẽ xây dựng nền kinh tế thị trường có định hướng xã hội chủ nghĩa, điều mà các nhà quan sát và chuyên gia kinh tế đôi khi rất khó giải thích. Cựu Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư của Việt Nam là ông Bùi Quang Vinh, từng nói vào năm 2014 rằng không có cái gọi là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Thủ tướng mong muốn là lĩnh vực tư nhân đóng góp 60% trong tổng sản lượng quốc nội. Như vậy là doanh nghiệp nhà nước vẫn còn đóng đến 40% chứ chưa hẳn đã là một nền kinh tế thị trường thực thụ. Chuyên gia kinh tế Bùi Kiến Thành nhận xét rằng đã có một sự điều chỉnh về cách vận hành nền kinh tế Việt Nam ngã sang hướng thị trường, nhưng chưa đầy đủ. Ông nói: “Chính phủ của ông Phúc cũng đã chuyển hướng rằng lĩnh vực tư nhân sẽ đóng góp nhiều hơn trong kinh tế. Vừa rồi trong những cuộc họp thì Thủ tướng mong muốn là lĩnh vực tư nhân đóng góp 60% trong tổng sản lượng quốc nội. Như vậy là doanh nghiệp nhà nước vẫn còn đóng đến 40% chứ chưa hẳn đã là một nền kinh tế thị trường thực thụ. Cho nên cái việc mình đi đến các nước như Mỹ, rồi châu Âu để xin thì tôi thấy không có ổn.” Một quốc gia có hệ thống kinh tế, chính trị tương đồng với Việt Nam là Trung Quốc, sau khi gia nhập tổ chức WTO vào năm 2001, cho đến nay vẫn chịu cảnh bị đối xử như là một quốc gia không có nền kinh tế thị trường. Hồi cuối năm 2016 cả Hoa Kỳ, EU, và Nhật Bản đều quyết định rằng Trung Quốc không phải là quốc gia có nền kinh tế thị trường. Tiến sĩ Lê Đăng Doanh lo ngại về thời điểm WTO xem xét tính thị trường của nền kinh tế Việt Nam đã gần kề, mà những trở ngại từ hai đối tác lớn nhất là Mỹ và EU vẫn chưa vượt qua được; “Sang năm Việt Nam sẽ đàm phán chuyện WTO, có thể những nước kia sẽ ủng hộ, nhưng nếu hai cái khối kinh tế này đưa ra những chứng minh như vậy, thì có lẽ là Việt Nam sẽ khó khăn.” Theo tác giả Lê Sỹ Giảng viết trên tờ báo về kinh tế của Việt Nam là tờ Kinh tế Sài Gòn, vào năm 2016, ngay sau khi EU không công nhận Trung Quốc là nước có nền kinh tế thị trường, thì trường hợp của Trung Quốc sẽ được đem ra làm án lệ để EU không công nhận Việt Nam là nước có nền kinh tế thị trường. Điều đó có nghĩa là các sản phẩm của nông dân Việt Nam xuất khẩu vào thị trường Mỹ, EU, dù hoàn toàn mang tính thị trường, không nhận trợ cấp nào của chính phủ cả, vẫn tiếp tục bị đánh thuế cao ở các thị trường này. Kết thúc cuộc trao đổi với chúng tôi, ông Bùi Kiến Thành cho rằng thay vì đi xin các đối tác công nhận mình có nền kinh tế thị trường, Việt Nam nên thực sự nổ lực cải cách nền kinh tế của chính mình theo hướng dân doanh, tự do hóa để thật sự có một nền kinh tế thị trường lành mạnh. |
