- Suy giảm chức năng hấp thụ khí CO2
- Tốc độ phá rừng ngày càng nhanh
- Nên mở rộng các khu bảo tồn
- Video liên quan
Nhưng tại sao rừng Amazon lại thu hút sự chú ý của cộng đồng quốc tế đến như vậy, không chỉ giới bảo vệ môi trường sinh thái mà cả chính phủ nhiều nước ?
Bạn đang đọc: Rừng là lá phổi xanh của Trái đất Tiếng Anh
Rừng Amazon lớn tới mức nhiều người gọi đó là một « lục địa xanh ». Trải rộng trên diện tích quy hoạnh 5,5 triệu km2, nếu tính cả lưu vực sông Amazon thì vùng Amazon rộng tới 7,4 triệu km2. Riêng rừng Amazon chiếm 1/3 tổng diện tích quy hoạnh rừng nguyên sinh trên toàn quốc tế và cũng là khu rừng nhiệt đới gió mùa lớn nhất hành tinh. Khoảng hơn 60 % diện tích quy hoạnh rừng Amazon nằm trong chủ quyền lãnh thổ Brazil. Với chiều dài 7.000 km, chảy qua 9 nước ( Brazil, Bolivia, Peru, Equateur, Colombia, Venezuela, Guyana, Surinam và Guyane của Pháp ), sông Amazon là sông dài nhất quốc tế, chứa 20 % lượng nước ngọt không bị ngừng hoạt động trên Trái đất. Sông Amazon chiếm 40 % diện tích quy hoạnh Nam Mỹ .Khu vực Amazon cũng là nơi sinh sống của 34 triệu người. Nếu ví Amazon như một vương quốc thì đó sẽ là 1 trong số 40 nước đông dân nhất quốc tế. Theo Tổ chức hiệp ước hợp tác vùng Amazon ( OTCA ), có gần 3 triệu thổ dân da đỏ thuộc 420 bộ lạc, trong đó có khoảng chừng 60 bộ lạc sống trọn vẹn tách biệt với quốc tế .
Rừng Amazon có giá trị thế nào về môi trường, sinh thái ?
Rừng Amazon là nơi có hệ đa dạng sinh thái « độc nhất vô nhị » : 1/4 giống loài trên Trái đất tập trung chuyên sâu tại khu vực này, với gần 40.000 loài cây, 2,5 triệu loài côn trùng nhỏ, 3.000 loài cá nước ngọt, 1.500 loài chim, 500 loài động vật hoang dã có vú, 550 loài bò sát … Hãng tin Pháp AFP trích dẫn Quỹ bảo tồn vạn vật thiên nhiên quốc tế ( WWF ) theo đó trong vòng 20 năm qua, từ năm 1999, giới điều tra và nghiên cứu đã xác lập và miêu tả được thêm 2.200 giống loài động-thực vật mới .Trên tuần báo L’Express, chuyên viên Plinio Sist, đảm nhiệm Cơ quan nghiên cứu và điều tra rừng và xã hội thuộc CIRAD, Tổ chức nghiên cứu và điều tra quốc tế về Nông học, nhìn nhận rừng Amazon « là một nguồn đa dạng sinh thái vô giá, là bể hút khí các-bon trong toàn cảnh Trái đất nóng dần lên, và có công dụng điều hòa khí hậu của toàn khu vực Nam Mỹ ». Trên trong thực tiễn, khu rừng nhiệt đới gió mùa lớn nhất hành tinh duy trì nhiệt độ, tạo hơi nước, giảm thực trạng hạn hán tại khu vực .
Nhiều cá nhân, tổ chức bảo vệ môi trường gọi rừng Amazon là « lá phổi (xanh) của hành tinh » ? Nói như vậy có đúng hay không ?
Trên những mạng xã hội trong những ngày qua tràn ngập những câu nói kiểu « Lá phổi của hành tinh đang bốc cháy ». Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cũng viết trên Twitter : « Rừng Amazon, lá phổi của hành tinh, sản sinh 20 % lượng oxy cho tất cả chúng ta ». Nhưng đài France Télévisons ngày 24/08/2019 khẳng định chắc chắn nhiều nhà khoa học không ủng hộ cách nói trên .Ban ngày, cây cối hấp thụ khí các-bon và nhả ra oxy nhờ quy trình quang hợp, nên đúng ra mà nói thì « chính sách hô hấp » của rừng cây là trái ngược so với hoạt động giải trí của lá phổi con người là hít oxy và thải khí CO2. Và như đã nói ở trên, Amazon có giá trị vô cùng lớn về môi trường sinh thái, nên nếu chỉ coi Amazon là « lá phổi » của Trái đất thì tức là đã làm giảm giá trị đích thực của khu rừng. Thêm vào đó, trên thực tiễn, theo những chuyên viên, đại dương mới là « lá phổi xanh của hành tinh ». Với nhiều loài sinh vật biển, nhất là tảo, những đại dương bát ngát mới là « mỏ khí oxy » và « giếng hút các-bon » lớn nhất hành tinh .
Vậy có đúng là rừng Amazon sản sinh ra 20% lượng oxy trên Trái đất như nhiều tổ chức bảo vệ môi trường vẫn nói ?
Ngày 23/08/2019, vấn đáp báo Le Parisien, ông Philippe Ciais, chuyên gia thuộc Phòng điều tra và nghiên cứu về Khoa học khí hậu và môi trường tự nhiên đánh giá và nhận định : « Đó là một phát biểu rất hay, nhưng không đúng về mặt khoa học ». Đa phần những nhà nghiên cứu nhìn nhận Amazon chỉ cung ứng 5-10 % lượng oxy cho hành tinh. Không hơn ! Trên Twitter, Johnathan Foley, giám đốc của Viện thiên nhiên và môi trường thuộc Đại học Minesota, Hoa Kỳ, lý giải là theo cách tính của ông thì tỉ lệ này « tối đa chỉ đạt 6 %, rất hoàn toàn có thể là ít hơn » .Chuyên gia này ước tính 50 % lượng khí oxy được sản sinh từ những đại dương, 50 % còn lại là từ hàng loạt những khu rừng trên toàn quốc tế. Tất cả những khu rừng nhiệt đới gió mùa, trong đó có Amazon, chỉ tạo ra 24 % lượng khí oxy trên đất liền và 12 % tổng lượng khí oxy, tính cả trên đất liền và trong những đại dương .Theo đài France Télévisions, nhiều nhà nghiên cứu còn chỉ ra rằng song song với việc sản sinh ra khí oxy, rừng Amazon cũng thải ra rất nhiều khí các-bon. Giáo sư danh dự của Đại học Sư phạm Lyon, Pháp, ông Pierre Thomas, thậm chí còn cho rằng tỉ lệ này là ngang bằng nhau, và rừng Amazon « tạo ra bao nhiêu oxy thì dùng hết bấy nhiêu ». Nếu không thì lượng oxy trên Trái đất đã tăng nhiều, nhưng trên thực tiễn, tỉ lệ oxy trên Trái đất vẫn giữ nguyên ở mức 21 % từ hơn 20 triệu năm nay .Cần chú ý quan tâm là Amazon không phải là rừng đang tăng trưởng mà là rừng già. Cây cối đang tăng trưởng thì nhả nhiều oxy hơn, còn những cây đang già đi và chết dần thì lại gián tiếp góp thêm phần tạo ra nhiều khí CO2. Nhưng một nghiên cứu và điều tra gần đây trên Nature Geoscience chứng tỏ là việc đất rừng Amazon nghèo lân ( phosphore ) đã hạn chế vận tốc tăng trưởng của cây cối. Theo một nghiên cứu và điều tra năm 2010 do NASA đài thọ, thì một cơn bão hồi năm 2005 đã làm chết 500 triệu cây của rừng Amazon, và những cây này bị phân hủy, mục nát, quy trình này lại tiêu tốn nhiều oxy và sản sinh ra nhiều khí CO2 .Hồi năm 2017, tác dụng một điều tra và nghiên cứu được công bố trên tạp chí khoa học Sciences đã gióng hồi chuông báo động là nạn phá rừng, đốt rừng đã khiến những khu rừng nhiệt đới gió mùa thải ra nhiều CO2 hơn là hấp thụ khí này. Thông qua tài liệu từ những vệ tinh, chuyên viên Jean-Pierre Wigneron thuộc Viện nghiên cứu và điều tra Nông học của Pháp, trong một bài báo đăng hồi cuối tháng 07/2019 trên tạp chí Nature Plants, cho biết là nguồn năng lượng sinh khối của rừng Amazon không còn tăng, mà chỉ giữ ở mức không thay đổi từ năm 2010 .Một điều tra và nghiên cứu đăng giữa tháng 08/2019 trên tạp chí Nature Communication thậm chí còn còn đi xa hơn nữa và nhìn nhận là những khu rừng nhiệt đới gió mùa đã trở thành nguồn xả thải khí các-bon. Còn ông Alain Pavé, cựu giám đốc chương trình Amazon của viện Nghiên cứu quốc gia của Pháp CNRS, phát biểu trên HuffPost là nhiều khi lượng CO2 mà một khu rừng thải ra còn nhiều hơn là lượng các-bon là rừng hấp thu, nhất là so với những khu rừng nhiệt đới gió mùa, nơi sinh sống của hàng tỉ sinh vật cần đến oxy, ví dụ điển hình nấm, vi trùng, động vật hoang dã, và tất yếu là hàng triệu dân cư .
Điều gì sẽ xảy ra nếu chúng ta mất rừng Amazon ?
Trên báo Le Parisien, chuyên viên khí hậu và thiên nhiên và môi trường Philippe Ciais trấn an fan hâm mộ là nếu chẳng may một ngày nào đó rừng Amazon mất đi, thì bầu khí quyển cũng không mất 20 % lượng oxy. Johnathan Foley, giám đốc quản lý và điều hành dự án Bất Động Sản Drawdown về đổi khác khí hậu, trước nạn phá rừng Amazon đạt mức kỷ lục trong thời hạn qua, cũng thốt lên « Ơn Trời, oxy không phải là yếu tố tất cả chúng ta phải quan ngại ! » nhưng hậu quả đáng báo động sẽ là về đa dạng sinh thái, nguồn nước và dân cư, nhất là về việc Trái đất nóng dần lên.
Trải dài trên một phần Nam Mỹ, giống như một vệt xanh thẫm, rừng Amazon, còn gọi là rừng mưa Amazon, nằm ở lưu vực Amazon, có diện tích khoảng 5,5 triệu km². Khu vực này nằm trong lãnh thổ của 9 quốc gia, chủ yếu là Brazil ( chiếm khoảng 60% diện tích rừng), Peru ( 13 %), và phần còn lại thuộc Colombia, Venezuela, Ecuador, Bolivia, Guyana, Surinam và Guyane thuộc Pháp.
Rừng Amazon chiếm hơn 50 % rừng nhiệt đới gió mùa còn lại của Trái Đất và đa dạng chủng loại nhất về loài cây, động vật hoang dã trên quốc tế. Amazon là một khu bảo tồn vạn vật thiên nhiên trên quốc tế, một khu dự trữ sinh quyển cho loài người. Chính vì thế, sự bảo tồn những loài động vật hoang dã quý và hiếm và những loại tài nguyên, nhất là nguồn tài nguyên sinh vật, tại khu vực này cũng chính là nhằm mục đích bảo vệ sự sống sót và tăng trưởng của quốc tế loài người .
Suy giảm chức năng hấp thụ khí CO2
Nhưng có lẽ rằng vai trò quan trọng nhất của rừng Amazon so với sự sống còn của trái đất đó là công dụng hấp thụ khí CO2, khí gây hiệu ứng nhà kính khiến nhiệt độ Trái đất ngày càng nóng lên. Trong khi lượng khí phát thải carbon đã tăng 50 % trong 50 năm, vượt qua ngưỡng 40 tỷ tấn năm 2019, rừng Amazon đã hấp thụ một phần đáng kể lượng khí này ( gần 2 tỷ tấn mỗi năm ) .Vấn đề là trong nửa thế kỷ qua, con người đã không ngừng đốt phá rừng Amazon để lấy đất canh tác và nuôi gia súc. Chính trong khoảng chừng thời hạn đó, Brazil đã trở thành vương quốc xuất khẩu thịt bò nhiều nhất quốc tế .Trong một bài phóng sự đăng ngày 04/11/2021, hãng tin AFP nói về việc làm của nữ chuyên viên Luciana Gatti, Viện Quốc gia Nghiên cứu Không gian của Brazil, chuyên nghiên cứu và phân tích chất lượng không khí của vùng Amazon, cũng như lượng khí carbon mà khu rừng này phát thải và hấp thụ vào .Điều mà bà Gatti và những nhà khoa học nói chung lo lắng nhất đó là ngữ cảnh rừng Amazon vượt qua ngưỡng nguy hại, tức là ngưỡng mà kể từ đó sự phát thải khí CO2 và khí methane là không hề tránh khỏi và sự đổi khác về hệ sinh thái là không hề đảo ngược được. Nói cách khác, thay vì làm chậm lại sự hâm sôi khí quyển, rừng Amazon lại đẩy nhanh hơn. Các cây rừng thay phiên nhau chết, rừng Amazon sẽ thải 123 tỷ tấn CO2 ra bầu khí quyển .Theo một điều tra và nghiên cứu, Amazon sẽ đến ngưỡng nguy hại này khi có từ 20 đến 25 % diện tích quy hoạnh rừng bị tiêu hủy. Hiện nay, tỷ suất này là 15 %, tăng so với mức 6 % của năm 1985 .Vào tháng 7 vừa mới qua, Gatti và nhóm tập sự của bà đã cho đăng trên tạp chí Nature một báo cáo giải trình nêu bật thực trạng vô vùng đen tối của rừng Amazon. Kể từ nay, khu rừng này thải ra lượng khí carbon nhiều hơn là lượng khí hấp thụ vào, đa phần là do những vụ cháy rừng cố ý gây ra. Vị nữ chuyên viên này đã gióng lên tiếng chuông báo động : ” Chúng ta đang giết dần Amazon. Amazon đã trở thành một nơi phát thải khí carbon sớm hơn là tất cả chúng ta nghĩ. Điều này có nghĩa là tất cả chúng ta cũng sẽ đi đến một ngữ cảnh phim kinh dị sớm hơn ” .
Tốc độ phá rừng ngày càng nhanh
Nghiên cứu của bà Luciana Gatti thật ra chỉ là một trong những nghiên cứu và điều tra gần đây báo động về thực trạng của rừng Amazon, vì bà cũng dựa vào những tài liệu tích lũy được vào những năm 2010 và 2018 .Từ đó đến nay, rừng Amazon bị tàn phá với vận tốc ngày càng nhanh, đặc biệt quan trọng là tại Brazil, vương quốc chiếm đến 60 % diện tích quy hoạnh rừng nhiệt đới gió mùa này. Kể từ khi lên nắm quyền vào năm 2019, một phần là nhờ sự yểm trợ của giới hoạt động hậu trường của ngành kinh doanh thương mại nông phẩm, vốn có thế lực rất mạnh, tổng thống cực hữu Jair Bolsonaro đã công bố muốn mở những vùng đất được bảo vệ và những khu bảo tồn của thổ dân cho sản xuất nông nghiệp và khai thác mỏ. Dưới thời Bolsonaro, diện tích quy hoạnh rừng bị phá trung bình hàng năm lên tới khoảng chừng 10.000 km2 ( bằng diện tích quy hoạnh của Liban ), so với mức 6.500 km2 trong thập niên trước .Theo hãng tin AFP, thời nay, khi băng qua vùng phía đông nam của rừng Amazon, người ta hầu hết không còn thấy bóng hình của rừng nhiệt đới gió mùa, mà chỉ thấy, hoặc là những thành phố nhỏ đầy những shop bán nông cụ, hoặc những chợ mua và bán gia súc, hoặc những cánh đồng cỏ, hoặc cánh đồng đậu nành bạt ngàn .Riêng thành phố Sao Felix, vốn chỉ có 200.000 con bò vào năm 1994, nay đã trở thành thủ đô hà nội thịt bò của Brazil, với hơn 2 triệu con, tức là 15 bò trên mỗi đầu người. Ngày càng phình to ra, thành phố này cũng đang đứng vị trí số 1 ở Brazil về lượng khí phát thải. Trong năm 2018, Sao Felix đã thải gần 30 triệu tấn khí CO2, nhiều hơn 65 % so với Sao Paulo. Trong số 10 thành phố ( ở Brazil một thành phố hoàn toàn có thể chiếm một diện tích quy hoạnh rất lớn ) có tỷ suất phát thải cao nhất ở Brazil, có đến 7 thành phố nằm ở vùng Amazon, những nơi mà rừng đã bị đốt sạch, thay thế sửa chữa vào đó là những trại nuôi bò phát ra khí methane .Nhiều nhà chăn nuôi lý giải rằng chăn nuôi gia súc là cách làm giàu nhanh nhất ở vùng Amazon. Làm giàu cách nào ? Đầu tiên người chặt cây lấy gỗ bán, rồi đốt những gì còn lại. Tiếp đến, người ta rải hạt cỏ, dựng hàng rào bao quanh, đem gia súc đến để chúng ăn cỏ. Làm như vậy thì đất bị hết sạch nhanh gọn, nhưng không sao, họ sẽ lại phá những khu rừng khác !Vào năm 2019, năm tiên phong tổng thống Bolsonaro cầm quyền, những vụ cháy rừng Amazon đã tăng mạnh, khiến quốc tế lo lắng và những nhà đầu tư không còn hứng khởi bỏ vốn vào Brazil. Dưới áp lực đè nén của những nhà đầu tư, ông Bolsonaro đã phải ra lệnh cấm đốt rừng vào mùa khô và tiến hành quân đội đến bảo vệ rừng Amazon. Nhưng nạn phá rừng Amazon vẫn không suy giảm .Chúng ta còn bao nhiêu thời hạn nữa để cứu rừng Amazon, nếu còn cứu được ? Theo những chuyên viên, cái vòng lẩn quẩn phá rừng, cháy rừng, hâm sôi khí quyển của hành tinh tất cả chúng ta chỉ hoàn toàn có thể đẩy nhanh hơn nữa sự tàn phá rừng Amazon. Hiện những ảnh hưởng tác động so với Brazil đã được nhìn thấy rõ .Nạn phá rừng Amazon đã làm giảm đi khối lượng « những con sông bay », tức là khối nước dưới dạng hơi bốc lên từ 390 tỷ cây rừng. Hậu quả là Brazil đang hứng chịu cơn hạn hán trầm trọng nhất từ gần một thế kỷ qua. Ấy là chưa kể những cơn bão cát gây chết người, những vụ cháy rừng không trấn áp được, thực trạng vật giá leo thang và khủng hoảng cục bộ nguồn năng lượng .Theo hãng tin AFP, thật ra có nhiều giải pháp mà Brazil hoàn toàn có thể thi hành để đảo ngược xu thế, với điều kiện kèm theo phải thi hành nhanh gọn và hàng loạt : tiến đến zero rừng bị phá, tăng cường những luật bảo vệ môi trường tự nhiên, trồng lại những vùng bị mất hết cây rừng, khuyến khích một ngành nông nghiệp tôn trọng rừng, …
Nên mở rộng các khu bảo tồn
Nhưng một trong những giải pháp tốt nhất đó là lan rộng ra những khu bảo tồn thổ dân, vì họ mới thật sự là những người canh gác bảo vệ rừng Amazon, những người sống hòa mình với rừng. Ở Brazil hiện có 700 khu bảo tồn như vậy, chiếm tổng số gần một phần tư diện tích quy hoạnh rừng Amazon .
Khi những người đầu tiên khai phá rừng Amazon đến đây, nhiều bộ lạc đã bị xóa sổ, vì thổ dân bị sát hại, bị bắt làm nô lệ, bị cưỡng bức tản cư hoặc bị bệnh chết. Ngày nay, đa số trong khoảng 900.000 thổ dân vẫn đang đấu tranh để đòi lại đất của họ.
Thật ra so với bà Luciana Gatti, không riêng gì có Brazil mà những nước khác cũng đang góp thêm phần vào việc tàn phá rừng Amazon : Hoa Kỳ và châu Âu vẫn nhập gỗ khai thác lậu. Cả quốc tế đang mua rất nhiều thịt bò từ Brazil, hoặc nuôi gia súc bò, heo, gà bằng đậu nành trồng ở vùng Amazon. Bà lôi kéo cả quốc tế phải cấm nhập khẩu những loại sản phẩm này và ngưng tiêu thụ những loại sản phẩm góp thêm phần vào việc tàn phá rừng Amazon.