xét kĩ lưỡng. Với cách thức như vậy, kết quả của so sánh có thể dẫn đến một mô hình pháp luật nào đó được ứng dụng trong một điều kiện hoàn cảnh mới, trở thành một phiên bản mới và phát huy hiệu quả điều chỉnh quan hệ pháp luật tại một đất nước mới. Ví dụ Luật La Mã được coi là mô hình kinh điển cho luật dân sự và có rất nhiều bộ luật dân sự của các quốc gia có những chế định pháp luật tương đồng với Luật La Mã. 2.2Một sốlưu ý Trong các phương pháp nghiên cứu khoa học pháp lí nói chung và phương pháp so sánh nói riêng, với đối tượng là pháp luật nước ngoài cần có một số lưu ý sau: Thứ nhất, cần có nguồn thông tin chính xác và đáng tin cậy về pháp luật nước ngoài, phải có thông tin cập nhật về pháp luật nước ngoài. Việc tiếp cận với một hệ thống pháp luật nước ngoài và tìm hiểu những quy phạm, chế định của hệ thống đó một cách đầy đủ là khó khăn với bất kì nhà nghiên cứu nào. Một nhà nghiên cứu theo hệ thống common law đề cao giá trị pháp lí của án lệ sẽ có xu hướng xem nhẹ giá trị của văn bản quy phạm pháp luật khi nghiên cứu một hệ thống pháp luật civil law và ngược lại, những nhà nghiên cứu theo hệ thống civil law sẽ phải giải quyết một lượng công việc đáng kể khi muốn tiếp cận đầy đủ các án lệ theo common law. Thêm nữa, xu thế cấy ghép pháp luật cho thấy một số quốc gia đã dần dần thừa nhận những nguồn luật là đặc trưng của hệ thống pháp luật khác, Việt Nam từ năm 2016 đã chính thức ghi nhận nguồn luật án lệ và ban hành án lệ để áp dụng trong hoạt động xét xử. Thứ hai, cần nắm được các nguồn luật và sử dụng đúng thuật ngữ pháp lí của nước ngoài. Sự khác biệt giữa các hệ thống pháp luật dẫn đến có những nguồn luật của hệ thống này không được coi là nguồn luật của hệ thống kia, điển hình như án lệ; hoặc thuật ngữ được sử dụng trong hệ thống này nhưng không được sử dụng hoặc có cách hiểu khác trong hệ thống kia; tất cả những khác biệt này dẫn đến đòi hỏi người nghiên cứu cần hiểu biết để tránh những sai lầm trong nghiên cứu. Ví dụ trong pháp luật của Anh và một số nước common law có chế định “trust”6, gần giống với chế định “ủy thác/tín thác” trong luật dân sự Việt Nam, tuy nhiên không hoàn toàn giống nhau nên trong nghiên cứu cần nắm rõ nội hàm của thuật ngữ/khái niệm. Thứ ba, khi lí giải những điểm tương đồng hay khác biệt giữa các hệ thống pháp luật, không được tách rời các điều kiện khách quan của hệ thống pháp luật đó như chế độ chính trị, trình độ phát triển kinh tế, tôn giáo, văn hóa… Ví dụ do trình độ phát triển kinh tế khác nhau nên trong 33 pháp luật của Hoa Kì đã có luật về chứng khoán từ năm 19337 nhưng Việt Nam đến năm 1998 mới ban hành pháp luật điều chỉnh vấn đề chứng khoán.8 Hoặc yếu tố văn hóa cũng ảnh hưởng đến thực trạng pháp luật, ở những quốc gia có sự phân biệt giữa nam giới và nữ giới thì trong pháp luật (luật lao động, an sinh xã hội…) cũng sẽ tồn tại những quan điểm thể hiện sự phân biệt đó. Chỉ khi người nghiên cứu đánh giá được tác động của các yếu tố khách quan này đến pháp luật thì kết quả của so sánh mới có giá trị. Ngày 19-20/10/2012, được sự hỗ trợ của Dự án 54892 “Tăng cường tiếp cận công lý và bảo vệ quyền tại Việt Nam”, Bộ Tư pháp (Viện Khoa học Pháp lý) tổ chức Hội thảo nghiên cứu so sánh về chức năng, nhiệm vụ của Bộ Tư pháp các nước Canada, Pháp và Trung Quốc tại thành phố Hải Phòng. Đồng chí Hoàng Thế Liên, Thứ trưởng Bộ Tư pháp tham dự và chủ trì Hội nghị. Tham dự Hội nghị có đại diện Lãnh đạo Viện Khoa học Pháp lý; đại diện Vụ pháp chế của Bộ Nội vụ, Bộ Công an, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Học viện Tư pháp, Đại học Luật Hà Nội; một số đơn vị thuộc Bộ Tư pháp; các Sở Tư pháp một số tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương khu vực Phía Bắc; Lãnh đạo Sở Tư pháp và một số cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân thành phố Hải Phòng; Phòng Tư pháp các quận, huyện trên địa bàn thành phố Hải Phòng. Tại Hội thảo, GS. TS. Lê Hồng Hạnh, Viện trưởng Viện Khoa học Pháp lý, Bộ Tư pháp, đã giới thiệu chung về hệ thống tổ chức tổng thể của ngành Tư pháp hiện nay của Việt Nam và đưa ra một vài kiến nghị trong vấn đề đẩy mạnh xã hội hoá về dịch vụ tư pháp, giám định tư pháp. Đồng chí Cao Xuân Phong, Trưởng Ban Nghiên cứu pháp luật quốc tế, Luật so sánh và Quyền con người đã trình bày tóm tắt Báo cáo so sánh về chức năng và nhiệm vụ của Bộ Tư pháp các nước, trong đó tập trung vào một số chức năng cụ thể, từ đó rút ra bài học, kinh nghiệm cho Việt Nam. Các chuyên gia quốc tế cũng lần lượt chia sẻ thông tin về chức năng, nhiệm vụ của Bộ Tư pháp các nước Pháp, Canada và Trung Quốc. Bên cạnh đó, Hội thảo cũng đã tập trung vào các chuyên đề của các chuyên gia Việt Nam: “Một số nội dung cơ bản của Dự thảo Nghị định thay thế Nghị định 93/2008/ND-CP ngày 22/8/2012 của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Tư pháp do đồng chính Đinh Văn Lộc, Vụ Tổ chức cán bộ; “Xã hội hoá dịch vụ công trong ngành Tư pháp hiện nay – Thực trạng và giải pháp” của TS. Nguyễn Văn Hiển, Viện Khoa học Pháp lý; và “Chức năng, vị trí của Bộ Tư pháp trong lĩnh vực tư pháp” của TS. Nguyễn Văn Tuân, Tổng biên tập Tạp chí Dân chủ và Pháp luật. Tại hội thảo, các đại biểu đã sổi nổi thảo luận, trao đổi về các chức năng của Bộ Tư pháp các nước, trong đó có sự so sánh, học hỏi và ứng dụng các chức năng, nhiệm vụ đó tại Việt Nam. Các phần thảo luận chủ yếu tập trung vào vấn đề chuyển Viện Công tố sang Bộ Tư pháp quản lý, vấn đề đào tạo các chức danh pháp luật, quản lý các trường đào tạo chức danh pháp luật, giám định tư pháp, nhiệm vụ và chức năng của các cơ quan tư pháp địa phương... Kết thúc Hội thảo, Thứ trưởng Hoàng Thế Liên đã đưa ra kết luận tập trung vào các vấn đề sau: Thứ nhất, những chức năng, nhiệm vụ hiện nay mà Bộ Tư pháp đang đảm nhận và thực thi tốt thì cần phải phát huy. Một trong những chức năng và nhiệm vụ trọng tâm và hàng đầu của Bộ Tư pháp là chức năng xây dựng pháp luật – đây sẽ là nền tảng để xây dựng và hoàn thiện một hệ thống pháp luật vững mạnh, khả thi, tạo tiền đề để hoàn thiện bộ máy Nhà nước pháp quyền. Bên cạnh đó, Bộ Tư pháp còn đóng vai trò là cơ quan đầu mối và chủ trì việc theo dõi thi hành pháp luật. Trên thực tế, vấn đề thi hành pháp luật hiện nay còn nhiều vướng mắc cần được giải quyết, khắc phục trong thời gian tới. Do vậy, thi hành pháp luật phải là một trong những chức năng cần được chú trọng và phát huy của Bộ Tư pháp. Bên cạnh đó, Bộ Tư pháp cũng cần phải chú trọng và phát huy tốt hơn chức năng là cơ quan chủ trì chịu trách nhiệm về các vấn đề về nhân quyền, hộ tịch, nuôi con nuôi, lý lịch tư pháp... Thứ hai, đối với định hướng mới về các chức năng, nhiệm vụ của Bộ Tư pháp trong thời gian tới, cần sàng lọc một số chức năng và nhiệm vụ theo hướng xã hội hoá để bảo đảm tính cạnh tranh và công bằng trong xã hội (chẳng hạn như dịch vụ tư pháp hành chính, đấu giá, giám định tư pháp...). Và cuối cùng, cần nghiên cứu thêm một số chức năng và nhiệm vụ khác của Bộ Tư pháp để bảo đảm tính phù hợp của các chức năng, nhiệm vụ này. Cụ thể như vấn đề đào tạo chức danh tư pháp tại các trường đào tạo, học viện nên giao cho Bộ Tư pháp quản lý; hay vấn đề chuyển viện công tố sang Bộ Tư pháp./. |
