Giải bài tập Sinh Học 9 LỚP 9 SINH HỌC LỚP 9 I. MỘT SỐ NỘI DUNG CẦN LƯU Ý 1. Câu hỏi chuẩn bị bài
TRẢ LỜI Khi có gió bão, thực vật sống thành nhóm có tác dụng giảm bớt sức thổi của gió, làm cây không bị đổ.
TRẢ LỜI Động vật sống thành bầy đàn có lợi trong việc tìm kiếm được nhiều thức ăn hơn, phát hiện kẻ thù nhanh hơn và tự vệ tốt hơn.
TRẢ LỜI Cộng sinh: tảo và nấm trong địa y; vi khuẩn trong nốt sần rễ cây họ Đậu. Hội sinh: cá ép và rùa; địa y bám trên cành cây. Cạnh tranh: lúa và cỏ dại; dê và bò. Kí sinh: rận, bét kí sinh trên trâu, bò; giun đũa kí sinh trong cơ thể người. Sinh vật ăn sinh vật khác: hươu, nai và hổ; cây nắp ấm và côn trùng.
TRẢ LỜI Quan hệ hỗ trợ là mối quan hệ có lợi (hoặc ít nhất không có hại) cho tất cả các sinh vật. , Trong quan hệ đối địch, một bên sinh vật được lợi còn bên kia bị hại, hoặc 2 bên cùng bị hại. 2. Ghi nhớ Trong tự nhiên, thường không có sinh vật nào sống tách biệt với các sinh vật khác. Thông qua các mối quan hệ cùng loài và khác loài các sinh vật luôn luôn hỗ trợ hoặc cạnh tranh lẫn nhau. Các sinh vật cùng loài hỗ trợ lẫn nhau trong các nhóm cá thể. Tuy nhiên, khi gặp điều kiện bất lợi các cá thể cùng loài cạnh tranh nhau dẫn tới một số cá thể sống tách ra khỏi nhóm. Trong mối quan hệ khác loài, các sinh vật hoặc hỗ trợ hoặc đối địch với nhau. Quan hệ hỗ trợ là mối quan hệ có lợi (hoặc ít nhất không có hại) cho tất cả các sinh vật. Trong quan hệ đối địch, một bên sinh vật được lợi còn bên kia bị hại hoặc cả hai bên cùng bị hại. II. HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP Câu 1. Các sinh vật cùng loài hỗ trợ hoặc cạnh tranh nhau trong những điều kiện nào? Hướng dẫn trả lời: – Hỗ trợ khi sinh vật sống với nhau thành nhóm tại nơi có diện tích (hoặc thể tích) hợp lí và có nguồn sống đầy đủ. – Cạnh tranh khi gặp điều kiện bất lợi như số lượng cá thể quá cao dẫn tới thiếu thức ăn, nơi ở… Câu 2. Quan hệ giữa các cá thể trong hiện tượng tự tỉa thưa ở thực vật là mối quan hệ gì? Trong điều kiện nào hiện tượng tự tỉa diễn ra mạnh mě? Hướng dẫn trả lời: Quan hệ giữa các cá thể trong hiện tượng tự tỉa ở thực vật là mối quan hệ cạnh tranh cùng loài và khác loài. Hiện tượng các cành cây phía dưới nhận được ít ánh sáng quang hợp kém, tổng hợp ít chất hữu cơ, lượng chất hữu cơ tích lũy không đủ bù lại năng lượng tiêu hao do hô hấp. Mặt khác khả năng lấy nước của cây kém nên cành phía dưới khô héo và rụng. Khi trồng cây quá dày, thiếu ánh sáng, hiện tượng tự tỉa diễn ra mạnh mẽ. Câu 3. Hãy tìm thêm các ví dụ minh hoạ quan hệ hỗ trợ và đối địch giữa các sinh vật khác loài. Trong các ví dụ đó, những sinh vật nào là sinh vật được lợi hoặc bị hại? Hướng dẫn trả lời: a. Quan hệ hỗ trợ giữa các sinh vật khác loài. Cộng sinh => cả hai bên đều có lợi. – Cộng sinh giữa tảo đơn bào với nấm và VK trong địa y. – VK cố định đạm (Rhizobium) cộng sinh trong nốt sần rễ cây họ Đậu. – Trùng roi sống trong ruột mối: giúp mối tiêu hóa xenlulôzơ thành đường (là nguồn cung cấp cho cả mối và trùng roi). – Một số loài cua mang trên thân những con hải quỳ (hải quỳ tiết chất độc giúp cua tự vệ, cua giúp hải quỳ di chuyển khỏi nơi khô hạn). Quan hệ hợp tác => cả hai bên cùng có lợi – Hợp tác giữa chim sáo và trâu rừng (chim ăn con ve, bét dưới lớp lông của trâu, khi có thú dữ chim bay lên báo động cho trâu). – Hợp tác giữa chim nhỏ ăn thức ăn thừa ở răng cá sấu (cá sấu không khó chịu vì thức ăn thừa trong răng, chim nhỏ có thức ăn). Quan hệ hội sinh => chỉ 1 bên có lợi còn bên kia không có lợi cũng không bị hại – Cá ép sống bám trên cá lớn (cá voi, cá mập), nhờ đó cá ép được mang đi xa, kiếm thức ăn dễ dàng. – Hội sinh giữa dương xỉ và cây gỗ (dương xỉ bám trên thân cây để lấy nước và ánh sáng, cây gỗ chẳng hại gì). b. Quan hệ đối địch giữa các loài Quan hệ cạnh tranh => cả hai loài đều có hại – Cạnh tranh chất dinh dưỡng giữa lúa và cỏ dại. – Cạnh tranh giữa cú và chồn trong rừng (vì cùng hoạt động vào ban đêm và bắt chuột). – Cạnh tranh làm dẫn đến phân hóa kích thước mỏ chim (có 3 loài chim mỏ chéo ở châu Âu chuyện ăn hạt thông). Kí sinh => loài kí sinh có lợi còn vật chủ thì bị hại – Chấy, rận, kí sinh trên cơ thể người và động vật – Cây tầm gửi sống bám trên thân cây khác. Câu 4. Trong thực tiễn sản xuất, cần phải làm gì để tránh sự cạnh tranh gay gắt giữa các cá thể sinh vật, làm giảm năng suất vật nuôi, cây trồng? Hướng dẫn trả lời: Để giảm sự cạnh tranh gay gắt giữa các cá thể sinh vật người ta thường áp dụng các biện pháp sau: Trong trồng trọt: trồng cây với mật độ thích hợp, kết hợp tỉa thưa cây, chăm sóc đầy đủ, tạo điều kiện cho cây trồng phát triển tốt, năng suất cao. Đối với chăn nuôi: khi đàn quá đông, nhu cầu về nơi ăn, chỗ ở trở nên thiếu thốn, môi trường bị ô nhiễm ta cần tách đàn, cung cấp đầy đủ thức ăn cho chúng kết hợp vệ sinh môi trường sạch sẽ, tạo điều kiện cho vật nuôi phát triển tốt.
Bài tập 1 trang 102 VBT Sinh học 9: Quan sát hình 44.1 SGK và trả lời các câu hỏi sau: a) Khi có gió bão, thực vật sống thành nhóm có lợi gì so với sống riêng rẽ? b) Trong tự nhiên, động vật sống thành bầy đàn có lợi gì? Lời giải a) Khi có gió bão, thực vật sống thành nhóm có thể chống đỡ cùng nhau, giúp giảm nguy cơ bị bật gốc rễ và gãy cành lá. b) Trong tự nhiên, động vật sống thành bầy đàn giúp tăng khả năng kiếm được nhiều thức ăn, bảo vệ lẫn nhau và bảo vệ con non trong bầy và cùng chống lại kẻ thù, tăng khả năng sống sót của mỗi cá thể Bài tập 2 trang 102-103 VBT Sinh học 9: Chọn phương án trả lời đúng A, Hiện tượng cá thể tách khỏi nhóm làm tăng khả năng cạnh tranh giữa các cá thể B, Hiện tượng cá thể tách khỏi nhóm làm cho nguồn thức ăn cạn kiệt nhanh chóng C, Hiện tượng cá thể tách ra khỏi nhóm làm giảm nhẹ cạnh tranh giữa các cá thể, hạn chế cạn kiệt nguồn thức ăn trong vùng. Lời giải Câu trả lời đúng là C Bài tập 3 trang 103 VBT Sinh học 9: Trong các ví dụ sau đây, quan hệ nào là hỗ trợ (viết chữ H vào ô vuông đầu câu), quan hệ nào là đối địch (viết chữ Đ vào ô vuông đầu câu)? - Ở địa y, các sợi nấm hút nước và muối khoáng cung cấp cho tảo, tảo hấp thu nước, muối khoáng và năng lượng ánh sáng mặt trời tổng hợp nên chất hữu cơ, nấm và tảo đều sử dụng các sản phẩm hữu cơ do tảo tổng hợp. - Trên một cánh đồng lúa, khi cỏ dại phát triển, năng suất lúa giảm. - Hươu, nai và hổ cùng sống trong một cánh rừng. Số lượng hươu, nai bị khống chế bởi số lượng hổ. - Rận và bét sống bám trên da trâu, bò. Chúng sống được nhờ hút máu của trâu, bò. - Địa y sống bám trên cành cây. - Cá ép bám vào rùa biển, nhờ đó cá được đưa đi xa. - Dê và bò cùng ăn cỏ trên một cành đồng. - Giun đũa sống trong ruột người. - Vi khuẩn sống trong nốt sần rễ cây họ đậu. - Cây nắp ấm bắt côn trùng. Lời giải H: Ở địa y, các sợi nấm hút nước và muối khoáng cung cấp cho tảo, tảo hấp thu nước, muối khoáng và năng lượng ánh sáng mặt trời tổng hợp nên chất hữu cơ, nấm và tảo đều sử dụng các sản phẩm hữu cơ do tảo tổng hợp. Đ: Trên một cánh đồng lúa, khi cỏ dại phát triển, năng suất lúa giảm. Đ: Hươu, nai và hổ cùng sống trong một cánh rừng. Số lượng hươu, nai bị khống chế bởi số lượng hổ. Đ: Rận và bét sống bám trên da trâu, bò. Chúng sống được nhờ hút máu của trâu, bò. Đ: Địa y sống bám trên cành cây. H: Cá ép bám vào rùa biển, nhờ đó cá được đưa đi xa. Đ: Dê và bò cùng ăn cỏ trên một cành đồng. Đ: Giun đũa sống trong ruột người. H: Vi khuẩn sống trong nốt sần rễ cây họ đậu. Đ: Cây nắp ấm bắt côn trùng Bài tập 4 trang 103 VBT Sinh học 9: Sự khác nhau chủ yếu giữa quan hệ hỗ trợ và quan hệ đối địch của các sinh vật khác loài là gì? Lời giải Quan hệ hỗ trợ: các loài đều có lợi hoặc ít nhất không bị hại Quan hệ đối địch: một loài có lợi và loài khác bị hại hoặc cả hai cùng bị hại Bài tập 5 trang 103 VBT Sinh học 9: Điền từ hoặc cụm từ phù hợp vào chỗ trống trong các câu sau: Trong tự nhiên, thường không có sinh vật nào sống …………….. với các sinh vật khác. Thông qua các mối quan hệ cùng loài và khác loài, các sinh vật luôn luôn …………………….. hoặc ………………. lẫn nhau. Lời giải Trong tự nhiên, thường không có sinh vật nào sống tách biệt với các sinh vật khác. Thông qua các mối quan hệ cùng loài và khác loài, các sinh vật luôn luôn hỗ trợ hoặc cạnh tranh lẫn nhau. Bài tập 6 trang 104 VBT Sinh học 9: Khi nào thì các sinh vật cùng loài cạnh tranh nhau và dẫn tới một số cá thể tách khỏi nhóm? Lời giải Khi điều kiện sống không đủ đáp ứng nhu cầu của tất cả các cá thể trong cùng loài sẽ dẫn tới cạnh tranh trong loài và một số cá thể phải tách nhóm. Bài tập 7 trang 104 VBT Sinh học 9: Các sinh vật khác loài có quan hệ hoặc hỗ trợ hoặc đối địch. Quan hệ nào là có lợi (hoặc ít nhất không có hại) cho tất cả các loài sinh vật? Quan hệ nào là có hại cho một bên hoặc cả hai bên? Lời giải Quan hệ hỗ trợ: có lợi hoặc ít nhất không gây hại Quan hệ cạnh tranh: có hại cho 1 bên hoặc cả hai bên. Bài tập 8 trang 104 VBT Sinh học 9: Các sinh vật cùng loài hỗ trợ và cạnh tranh lẫn nhau trong những điều kiện nào? Lời giải Các sinh vật cùng loài hỗ trợ nhau khi điều kiện sống vẫn đủ đáp ứng nhu cấu tất cả thành viên trong loài, khi chúng càn giúp nhau để kiếm ăn, tránh kẻ thù,… Các sinh vật cùng loài cạnh tranh nhau khi môi trường sống không đủ đáp ứng nhu cầu tất cả các thành viên trong loài hoặc khi cạnh tranh sinh sản. Bài tập 9 trang 104 VBT Sinh học 9: Quan hệ giữa các cá thể trong hiện tượng tự tỉa ở thực vật là mối quan hệ gì? Trong điều kiện nào hiện tượng tự tỉa diễn ra mạnh mẽ? Lời giải Tự tỉa thưa là hiện tượng cạnh tranh lần nhau ở thực vật cùng loài. Hiện tượng tự tỉa diễn ra khi mật độ các cá thể quá cao, lượng ánh sáng không đủ để phân bố tới tất cả cá thể, cây nào sống khỏe sẽ tiếp tục vươn lên lấy ánh sáng, cây nảo yếu ớt sẽ bị chết để giải phóng không gian. Bài tập 10 trang 104 VBT Sinh học 9: Hãy tìm thêm các ví dụ minh họa quan hệ hỗ trợ và đối địch của các sinh vật khác loài. Trong các ví dụ đó, những sinh vật nào là sinh vật được lợi hoặc bị hại. Lời giải Quan hệ hỗ trợ: Tôm nhỏ “dọn vệ sinh” giúp các loài cá lớn: tôm có được thức ăn, cá lớn tránh bị vi sinh vật gây bệnh; Hải quỳ bám trên cua biển: Hải quỳ được di chuyển theo cua biển và có được thức ăn, cua biển được bảo vệ khỏi sự tấn công sinh vật săn mồi nhờ nọc độc của hải quỳ;… Quan hệ cạnh tranh: Chim ưng săn bắt thỏ: chim ưng có được thức ăn, thỏ bị hại; giun, sán kí sinh trong cơ thể trâu bò: giun sán có nơi sống và dinh dưỡng, trâu bò bị hại do bị nhiễm bệnh,… Bài tập 11 trang 105 VBT Sinh học 9: Trong thực tiễn sản xuất, cần phải làm gì để tránh sự cạnh tranh gay gắt giữa các cá thể sinh vật, làm giảm năng suất vật nuôi, cây trồng? Lời giải Trong thực tiễn sản xuất cần tạo điều kiện đẩy đủ đáp ứng nhu cầu sống của cây trồng vật nuôi: nơi sống, thức ăn, chất dinh dưỡng, điều kiện sống,… để hạn chế cạnh tranh giữa các cá thể. Bài tập 12 trang 105 VBT Sinh học 9: Giữa các loài có các mối quan hệ đối địch sau (chọn phương án trả lời đúng nhất): A, Cạnh tranh và kí sinh, nửa kí sinh B, Nửa kí sinh và sinh vật ăn sinh vật khác C, Cạnh tranh và sinh vật ăn sinh vật khác D, Cạnh tranh, kí sinh và nửa kí sinh, sinh vật ăn sinh vật khác Lời giải Chọn đáp án D. Cạnh tranh, kí sinh và nửa kí sinh, sinh vật ăn sinh vật khác Giải thích: Dựa vào nội dung bảng 44 SGK trang 132. |
