I. Ngôn ngữ nghệ thuật
- Ngôn ngữ nghệ thuật (ngôn ngữ văn chương, ngôn ngữ văn học) là ngôn ngữ gợi hình, gợi cảm được dùng trong văn bản nghệ thuật.
- Ngôn ngữ nghệ thuật còn được sử dụng trong lời nói hàng ngày và trong văn bản thuộc các phong cách ngôn ngữ khác. Ví dụ trong văn bản chính luận, để cho lí lẽ và lập luận có sức thuyết phục, lay động lòng người, người viết có lúc cũng cần sử dụng từ ngữ và những câu văn có tính hình tượng cụ thể và giàu sức biểu cảm.
- Ngôn ngữ trong các văn bản nghệ thuật:
+ Ngôn ngữ tự sự trong truyện, tiểu thuyết, bút kí, kí sự, phóng sự...
+ Ngôn ngữ thơ trong ca dao, vè, thơ...
+ Ngôn ngữ sân khấu trong kịch, chèo, tuồng...
- Chức năng cơ bản của ngôn ngữ nghệ thuật gồm thông tin và thẩm mĩ. Chức năng thẩm mĩ biểu hiện cái đẹp, khơi gợi và nuôi dưỡng cảm xúc thẩm mĩ của người đọc, người nghe.
II. Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật
1. Tính hình tượng.
- Tính hình tượng là đặc trưng cơ bản của ngôn ngữ nghệ thuật.
- Để tạo ra hình tượng ngôn ngữ, người viết sử dụng nhiều pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ, hoán dụ, nói quá, nói giảm nói tránh… Những phép tu từ này được dùng sáng tạo hoặc đơn lẻ hay phối hợp với nhau.
- Ngôn ngữ nghệ thuật có tính đa nghĩa, từ ngữ, câu văn, hình ảnh hoặc toàn bộ văn bản nghệ thuật có khả năng gợi ra nhiều nghĩa, nhiều tầng nghĩa khác nhau.
- Tính đa nghĩa của ngôn ngữ nghệ thuật quan hệ mật thiết với tính hàm súc (lời ít mà ý sâu xa, rộng lớn), người viết chỉ dùng một vài câu, thay đổi một vài từ có thể gợi ra những hình tượng khác nhau.
2. Tính truyền cảm.
- Tính truyền cảm thể hiện ở chỗ làm người đọc cùng vui, buồn, yêu thích… như tác giả. Sức mạnh của ngôn ngữ nghệ thuật là tạo ra sự hòa đồng, giao cảm, cuốn hút, gợi cảm xúc cho người đọc.
- Năng lực gợi cảm xúc của ngôn ngữ nghệ thuật là nhờ sự lựa chọn ngôn ngữ miêu tả (truyện và kịch) và tâm trạng chủ quan (thơ trữ tình). Ngôn ngữ thơ thường giàu hình ảnh, có đôi khi không có hình ảnh mà vẫn có sức hấp dẫn do sự cảm thông sâu sắc với số phận, hoàn cảnh con người. Văn xuôi nghệ thuật cũng rất giàu cảm xúc nhờ sự phối hợp giữa ngôn ngữ tự sự, miêu tả với biểu cảm.
3. Tính cá thể.
- Tính cá thể thể hiện ở khả năng vận dụng các phương tiện diễn đạt chung (ngữ âm, từ vựng, cú pháp, tu từ...) của cộng đồng vào việc xây dựng hình tượng nghệ thuật của mỗi nhà văn nhà thơ.
- Nhà văn có thể sử dụng những cách thức sau để cá thể hóa ngôn ngữ nghệ thuật:
+ Cách dùng từ, đặt câu, sử dụng hình ảnh một cách khác biệt so sánh.
+ Cách đặt đối thoại tạo một vẻ riêng cho từng nhân vật trong tác phẩm.
+ Cách xử lí bằng ngôn ngữ từng sự việc, hình ảnh... trong tác phẩm.
Page 2
SureLRN
II. Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật:
Khái niệm:PCNNNT là phong cách được phân biệt bởi chức năng thẩm mỹ, thể hiện ở 3 đặc trưng cơ bản:tính hình tượng, tính truyền cảm, tính cá thể hóa. tính hình tượng, tính truyền cảm, tính cá thể hóa.Đặc trưng của PCNNNT:B BÁNH TRƠI NƯỚC ÁNH TRƠI NƯỚCThân em vừa trắng lại vừa tròn Bảy nổi ba chìm với nước nonRắn nát mặc dầu tay kẻ nặn Mà em vẫn giữ tấm lòng sonHồ Xuân HươngĐối tượng được đề cập đến trong bài thơ này là gì?“Bánh trơi nước”Nghĩa cụ thể:món ăn dân tộcTác giả sử dụng biện pháp tu từ gì?thân phận, phẩm giá của người phụ nữ.ẩn dụ:PHONG CÁCH NGƠN NGỮ NGHỆ THUẬTĐặc trưng của PCNNNT:Khăn thương nhớ ai Khăn rơi xuống đấtKhăn thương nhớ ai Khăn vắt trên vaiKhăn thương nhớ ai Khăn chùi nước mắtĐèn thương nhớ ai Mà đèn không tắtMắt thương nhớ ai Mắt ngủ khơng nCa daoCác hình ảnh được nói đến trong bài ca dao là gì?Xác định các biện pháp tu từ trong bài ca dao?“Khăn, đèn, mắt”sự vật cụ thể người con gáiẩn dụ hoán dụĐặctrưngcủa PCNNNT:Từ các ví dụ trên, em hãy rút ra những nhận xét về tính hình tượng trong phong cáchngôn ngữ nghệ thuật?- Cách diễn đạt cụ thể, hàm súc và gợi cảm. - Các phương tiện dùng để tạo hình: ẩn dụ, sosánh, hốn dụ, nói giảm, nói tránh…Đặc trưng của PCNNNT:Ơi Bác Hồ ơi những xế chiều Nghìn thu nhớ Bác biết bao nhiêuRa đi, Bác dặn: “Còn non nước...” Nghĩa nặng, lòng khơng dám khóc nhiều.Tố HữuĐọan thơ bộc lộ cảm xúc gì của tác giả? Cảm xúc của em như thế nào khi đọcnhững vần thơ đó?Đoạn thơ bộc lộ cảm xúc đau xót, thương tiếc của tác giả.Đặc trưng của PCNNNT:Hãy so sánh 2 đoạn văn cùng miêu tả cây xà nu sauđây và cho biết cách diễn đạt nào sinh động, gợi cảm hơn?1. 1.Nhưng cũng có những cây vượt Nhưng cũng có những cây vượtlên được đầu người, cành lá sum sê như lên được đầu người, cành lá sum sê nhưnhững con chim đã đủ lông mao lông những con chim đã đủ lông mao lôngvũ. Đạn đại bác không giết nổi chúng, vũ. Đạn đại bác không giết nổi chúng,những vết thương của chúng chóng lành những vết thương của chúng chóng lànhnhư trên một thân thể cường tráng. như trên một thân thể cường tráng.Chúng vượt lên rất nhanh thay thế Chúng vượt lên rất nhanh thay thếnhững cây đã ngã... Cứ thế hai ba những cây đã ngã... Cứ thế hai banăm nămnay rừng xà nu ưỡn tấm ngực lớn của nay rừng xà nu ưỡn tấm ngực lớn củamình ra, che chở cho làng. mình ra, che chở cho làng.Trích Rừng xà nu - Nguyễn Trung Thành Trích Rừng xà nu - Nguyễn Trung Thành2. 2.Có cây vượt lên qua đầu người, Có cây vượt lên qua đầu người,cành lá sum sê. Chúng rất mạnh mẽ, cành lá sum sê. Chúng rất mạnh mẽ,đạn đại bác không diệt được chúng. Xà đạn đại bác không diệt được chúng. Xànu mọc lên rất nhanh. Hai ba năm nay nu mọc lên rất nhanh. Hai ba năm naychúng đã che chở cho làng. chúng đã che chở cho làng.Hãy chỉ ra những yếu tố ngơn ngữ có tác dụng tạo ra tính biểu cảm đó?Những yếu tố tạo ra tính biểu cảm trong đoạn văn là:Từ ngữ, câu.Từ những ví dụ trên, em hãy cho biết ngơn ngữ có tính truyền cảm là ngơn ngữ như thế nào?Đặc trưng của PCNNNT: 2. Tính truyền cảm:- Diễn đạt cảm xúc của tác giả cảm xúc của người đọc.Phương tiện dùng để tạo tính truyền cảm trong phong cách ngơn ngữ nghệ thuật là gì?- Phương tiện để tạo tính truyền cảm là: Cách lựa chọn từ ngữ, đặt câu.Đặc trưng của PCNNNT: 2. Tính truyền cảm:
Soạn bài phong cách ngôn ngữ nghệ thuật
Soạn bài phong cách ngôn ngữ nghệ thuật
PHONG CÁCH NGÔN NGỮ NGHỆ THUẬT
A- GỢI Ý TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP
Bài tập 1. Hãy chỉ ra những phương tiện tu từ được sử dụng để tạo ra tính hình tượng của ngôn ngữ nghệ thuật.
Gợi ý:
Các phương tiện tu từ được sử dụng để tạo ra tính hình tượng của ngôn ngữ nghệ thuật: so sánh, nhân hoá, ẩn dụ, hoán dụ, nói quá, nối giảm nói tránh,... Những phương tiện này được dùng rất sáng tạo, hoặc đơn lẻ, hoặc phối hợp với nhau. Ví dụ đọc câu ca dao:
Cày đồng đang buổi ban trưa
Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày.
Hình tượng giọt mồ hôi hiện lên một cách sinh động qua cách so sánh độc đáo của tác giả dân gian. Hình tượng này trở nên có sức biểu đạt lớn, không chỉ là nỗi vất vả của người thợ cày mà còn khái quát về sự vất vả, cực nhọc của những người làm ra hạt gạo.
Bài tập 2. Trong ba đặc trưng (tính hình tượng, tính truyền cảm, tính cá thể hoá), đặc trưng nào là cơ bản của phong cách ngôn ngữ nghệ thuật? Vì sao?
Gợi ý:
Trong ba đặc trưng của phong cách ngôn ngữ nghệ thuật, tính hình tượng được coi là đặc trưng cơ bản vì:
- Đặc trưng cơ bản của sáng tạo nghệ thuật là xây dựng hình tượng nghệ thuật nhằm phản ánh thế giới khách quan và sự cảm nhận chủ quan về thế giới ấy của người nghệ sĩ. Văn học là nghệ thuật ngôn từ. Nhà văn sử dụng chất liệu ngôn từ để xây dựng hình tượng nghệ thuật. Vì thế, tính hình tượng là đặc trưng cơ bản của phong cách ngôn ngữ nghệ thuật.
- Bản thân hình tượng ngôn ngữ đã chứa đựng những yếu tố gây cảm xúc, truyền cảm và cách lựa chọn ngôn ngữ để xây dựng hình tượng cũng đã thể hiện cá tính sáng tạo của người lựa chọn.
Bài tập 2: Hãy lựa chọn từ thích hợp cho trong ngoặc đơn để đưa vào chỗ trống trong các câu văn, câu thơ sau và giải thích lí do lựa chọn từ đó (xem các câu và các từ trong SGK).
Gợi ý:
a. Điền từ "canh cánh” ("Nhật kỉ trong tù canh cánh một tấm lòng nhớ nước”). Đây là câu văn mang tính biểu cảm nên dùng các từ có sắc thái trung tính (biểu hiện, phản ánh, bộc lộ,...) là không phù hợp. Những từ có nét nghĩa biểu thị tình cảm, cảm xúc mới phù hợp phong cách.
b. Dòng thơ thứ ba điền từ "gieo ”, dòng thơ thứ tư điền từ "giết”:
Ta tha thiết tự do độc lập
Không chỉ vì một dải đất riêng
Kẻ đã gieo trên mình ta thuốc độc
Giết màu xanh cả Trái Đất thiêng
Lựa chọn các từ trên vì chúng không chỉ sát nghĩa với ngữ cảnh mà còn đảm bảo luật thơ.
Bài tập 4. Có nhiều bài thơ của các tác giả khác nhau viết về mùa thu, nhưng môi bài thơ mang những nét riêng về từ ngữ, nhịp điệu và hình tượng thơ, thế hiện tính cá thể trong ngôn ngữ. Hãy so sánh để thấy những nét riêng đó trong ba đoạn thơ (xem SGK).
Gợi ý:
- Ba đoạn thơ cùng viết về mùa thu nhưng của ba tác giả khác nhau sống và viết ở ba thời đại khác nhau: Nguyễn Khuyến (bài Thu vịnh) sống và viết ở thời phong kiến; Lưu Trọng Lư (bài Tiếng thu) sống và viết dưới thời Pháp thuộc; Nguyễn Đình Thi (bài Đất nước) sống và viết ở thời kì sau Cách mạng tháng Tám. Mỗi thời đại có những đặc trưng thi pháp riêng. Mỗi tác giả có cá tính sáng tạo riêng. Điều đó dẫn đến sự khác nhau cơ bản.
- Mỗi nhà thơ có cách sử dụng ngôn ngữ để xây dựng hình tượng mùa thu. Vì thế, mỗi bài thơ có những nét riêng về từ ngữ, nhịp điệu và hình tượng thơ.
Trong Thu vịnh của Nguyễn Khuyến, hình tượng mùa thu hiện lên thật thanh cao và tĩnh lặng với những từ ngữ gợi tả sắc xanh: trời xanh, cây xanh, nước xanh,... Chỉ vài nét chấm phá nhưng nhà thơ dường như đã thu được cả linh hồn của mùa thu xứ sở. Nhịp thơ chậm rãi cùng với âm hưởng trang nhã của thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật làm hiện lên phong thái của một bậc ẩn cư giữa thiên nhiên mùa thu.
Tiếng thu của Lưu Trọng Lư là tiếng thơ cất lên tiếng lòng của một cái tôi thơ mới, một cái tôi nhìn đời với cặp mắt "xanh non, biếc rờn" (Hoài Thanh), cảm thấy ngỡ ngàng như lần đầu phát hiện ra mùa thu. Thể thơ năm chữ với âm điệu thổn thức, sự cộng hưởng bởi các từ láy (xào xạc, ngơ ngác), đặc biệt là hình ảnh "Con nai vàng ngơ ngác" đã tạo nên nét riêng biệt của Tiếng thu.
Nguyễn Đình Thi viết bài thơ Đất nước trong hoàn cảnh dân tộc ta mới giành độc lập. Hình tượng mùa thu trong bài thơ tràn ngập cảm hứng phấn khởi, vui tươi. Tác giả đã sử dụng thể thơ tự do với những từ ngữ biểu lộ cảm xúc ấy (vui, phấp phới, nói cười thiết tha,...).