LTS: Sau khi dự thảo Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể 2017 được công bố, cô giáo Phan Tuyết chia sẻ một số ý kiến của mình về môn học Hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Show
Theo cô Phan Tuyết, môn học này có nhiều điều bổ ích nhưng để thực hiện cho học sinh ở nông thôn thì không hề đơn giản, do điều kiện và mức sống của người dân còn khó khăn. Tòa soạn trân trọng gửi đến cùng độc giả. Nhìn dự thảo Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể mới được công bố có rất nhiều điểm mới so với chương trình Giáo dục phổ thông cũ. Trong phạm vi bài viết này, chỉ xin được bàn đến điểm mới đó là môn học Hoạt động trải nghiệm sáng tạo (môn học bắt buộc có phân hóa) ở tiểu học. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là một môn học hoàn toàn mới, có thể hiểu ngắn gọn là “học và hành”. Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Thị Kim Thoa - Chủ nhiệm khoa các Khoa học giáo dục, Trường Đại học Giáo dục (Đại học Quốc gia Hà Nội) nói về Hoạt động trải nghiệm sáng tạo: "Như vậy làm, thực hành, trải nghiệm đều là những phương thức học hiệu quả, gắn với vận động, với thao tác vật chất, với đời sống thực. Việc học thông qua làm, học đi đôi với hành và học từ trải nghiệm đều giúp người học đạt được tri thức và kinh nghiệm nhưng theo các hướng tiếp cận không hoàn toàn như nhau, trong đó trải nghiệm có ý nghĩa giáo dục cao nhất và có phần bao hàm cả làm và thực hành".
Học từ trải nghiệm (hoạt động trải nghiệm) giúp người học không những có được năng lực thực hiện mà còn có những trải nghiệm về cảm xúc, ý chí và nhiều trạng thái tâm lý khác. Chẳng hạn, học về thế giới động vật, học sinh không chỉ học thông qua sách vở, các em sẽ được trải nghiệm thông qua việc trực tiếp quan sát, chăm sóc các con vật ấy. Thông qua sự trải nghiệm, các em không chỉ đạt được mục tiêu là sự hiểu biết về loài vật ấy đồng thời còn hình thành và phát triển tình yêu của bản thân mình với thiên nhiên và với loài vật. Hoặc khi dạy về chủ đề kháng chiến thật khó để thầy cô giảng cho các em hình ảnh “Bát cơm mùa gặt thơm hào giao thông”, hay cuộc sống vất vả cơ cực của người dân trong kháng chiến, sự kiên định bám đất giữ làng của đồng bào…
Nhưng được trải nghiệm với những hào giao thông cụ thể hay được đi tới địa đạo Củ Chi, được ăn củ mì chấm muối bên trong địa đạo… Học sinh sẽ càng hiểu hơn nỗi khổ, sự vất vả nhưng vẫn kiên cường của cha ông mình. Từ đó, dấy lên lòng khâm phục, sự biết ơn của các em đối với lớp người đi trước. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo (trải nghiệm sáng tạo) giúp cho học sinh có nhiều cơ hội trải nghiệm để vận dụng những kiến thức học được vào thực tiễn. Từ đó hình thành năng lực thực tiễn cũng như phát huy tiềm năng sáng tạo của bản thân. Có nhiều hình thức hoạt động trải nghiệm sáng tạo (trải nghiệm sáng tạo), nhưng vẫn phổ biến là: Hình thức có tính khám phá (thực địa, thực tế, tham quan, cắm trại); hình thức có tính trình diễn (diễn đàn, giao lưu, sân khấu hóa); Hình thức có tính cống hiến, tuân thủ (thực hành lao động việc nhà, việc trường, hoạt động xã hội - tình nguyện). Tuy nhiên, để thực hiện tốt những yêu cầu như trên giúp cho môn học đạt được mục tiêu đã đề ra lại chẳng đơn giản chút nào. Với học sinh thành phố nơi nhà trường, phụ huynh đều có điều kiện còn đỡ. Nơi vùng thôn quê, khó khăn hẻo lánh lại chẳng hề đơn giản. Chẳng hạn, muốn tổ chức cho các em đi thực địa, thực tế, tham quan một số nơi như danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử, làng nghề… biết lấy nguồn kinh phí nơi đâu? Nếu phụ huynh đóng góp, nhiều em sẽ chẳng được đi vì gia đình không có điều kiện. Đã thế, mỗi lần tổ chức phải kéo theo biết bao người từ việc quản lý, lo cho các em đi đứng, ăn uống, vui chơi sao cho an toàn và học hỏi sao cho hiệu quả. Như thế sẽ mất khá nhiều thời gian và công sức của nhiều người. Hay như việc thực hành lao động việc nhà, việc trường, hoạt động xã hội - tình nguyện. Nếu học sinh trải nghiệm tại nhà ai sẽ là người quản lý? Phụ huynh ư? Nhiều gia đình mải lo làm ăn nên phó thác các em cho nhà trường. Ở trường, đâu phải nơi nào cũng có vườn trường cho các em chăm sóc cây? Lao động công ích? Việc hoạt động xã hội tình nguyện như đến thăm gia đình thương binh liệt sĩ để phụ giúp một số công việc nhà cho người già neo đơn… nghe thì dễ nhưng để đưa học sinh tới đó cũng chẳng đơn giản chút nào. Thế rồi quanh đi quẩn lại nhà trường nào cũng sẽ chọn hình thức có tính trình diễn (diễn đàn, giao lưu, sân khấu hóa). Điều này hiện vẫn đang thực hiện tại các trường vào một số ngày lễ, ngày kỉ niệm. Nhưng khi đã trở thành môn học bắt buộc thì các trường học sẽ dạy như thế nào để đảm bảo tốt mục tiêu? Bởi khi đó, từng cá nhân học sinh phải được tham gia trực tiếp vào các hoạt động khác nhau của đời sống nhà trường cũng như ngoài xã hội với tư cách là chủ thể của hoạt động. Thầy cô lúc này chỉ có vai trò hướng dẫn, hỗ trợ, giám sát. Phan Tuyết
Phương pháp học trải nghiệm đã được áp dụng tại các nước phát triển trong nhiều thập kỷ. Những năm gần đây, phương pháp này được một số trường học trải nghiệm tại Việt Nam áp dụng, mang tới những thay đổi tích cực cho các bạn học sinh, sinh viên. Xem thêm: 1. Phương pháp học trải nghiệm là gì?Học trải nghiệm là phương pháp khuyến khích người học khám phá, thử nghiệm trực tiếp với kiến thức, hình thành các khái niệm và đưa ra các phân tích, kết luận của bản thân về kiến thức ấy. Trong đó, giáo viên chỉ đóng vai trò là người định hướng, định hình nên hành vi tích cực cho người học. 2. Quy trình của phương pháp học trải nghiệmPhương pháp học trải nghiệm là một quy trình gồm 5 bước khép kín như sau:
Học sinh, sinh viên sẽ phát huy vai trò cụ thể, tính tích cực, chủ động, tự giác và sáng tạo của bản thân thông qua phương pháp học trải nghiệm. Xem thêm:
3. Khác biệt giữa phương pháp truyền thống với phương pháp học trải nghiệmPhương pháp học trải nghiệm tập trung vào quá trình học cùng của cá nhân. Người học được khuyến khích tham gia trực tiếp vào các trải nghiệm, sau đó phản ánh kinh nghiệm của họ bằng các kỹ năng phân tích. Phương pháp này giúp học sinh, sinh viên hiểu rõ hơn về các kiến thức mới và lưu giữ thông tin lâu dài hơn. Chương trình học tập trải nghiệm của khối THPT (Trường Trung cấp Cộng đồng Hà Nội) khơi dậy đam mê sáng tạo, hình thành tư duy khởi nghiệp. Phương pháp giáo dục truyền thống tập trung vào trình tự dạy khoa học và các kiến thức đã được kiểm nghiệm. Người học sẽ lắng nghe những kiến thức được truyền thụ từ thầy cô dưới các hình thức như đọc chép, nghe nhìn, trình chiếu, minh họa,… Cô và trò trường Tiểu học Hạ Long trong một giờ học Toán theo phương pháp truyền thống. Điểm khác biệt lớn nhất giữa phương pháp học truyền thống và phương pháp học trải nghiệm là sự chuyển dịch giữa vai trò của người dạy và người học, cụ thể như sau:
4. Lợi ích của phương pháp học trải nghiệmThông qua các hoạt động thực tế và hữu ích, phương pháp học trải nghiệm mang lại cho học sinh, sinh viên nền tảng kiến thức vững chắc cùng hệ thống kỹ năng cần thiết cho tương lai. 4.1 Tăng tính chủ động, sáng tạo cho người họcĐa dạng cách thức dạy và học giúp học sinh, sinh viên được tiếp thu kiến thức thông qua nhiều vai trò, trong nhiều bối cảnh khác nhau. Chẳng hạn trong sự kiện của CLB hay các sự kiện lớn của trường, học sinh có thể tham gia với vai trò Trưởng ban tổ chức hay thành viên từng tiểu ban. Đây là là cơ hội tốt để các bạn tích lũy các kỹ năng quản lý, kỹ năng giao tiếp, xử lý tình huống,… cũng như hình dung được cách thức để tổ chức một sự kiện. Đứng trước mỗi thử thách mới như trên, người học sẽ dần hình thành khả năng thích ứng, tư duy sáng tạo linh hoạt, phân tích và tìm ra các phương pháp mới để giải quyết vấn đề. Tính chủ động, sáng tạo được phát huy triệt để khi bạn tự mình triển khai công việc và đối diện với những khó khăn mà nó mang lại. 4.2 Tăng khả năng ghi nhớ kiến thứcCon người thường sử dụng nhiều hơn một giác quan để tiếp nhận và ghi nhớ thông tin. Đối với phương pháp học trải nghiệm, người học phải sử dụng cả thị giác, thính giác, khứu giác, xúc giác,… Khi quan sát bằng thị giác, cảm nhận bằng xúc giác,… cơ chế của não bộ sẽ tiến hành ghi chép, tổng hợp thông tin từ các hoạt động đó một cách chủ động hơn. Có thể nói, việc sử dụng đa giác quan trong suốt quá trình học làm tăng khả năng lưu giữ những điều đã học được lâu hơn. Ví dụ khi muốn học sinh THCS hiểu được tập tính của loài giun đất, giáo viên Sinh học sẽ đưa các bạn ra ngoài trời để quan sát môi trường sống của chúng. Học sinh sẽ chạm vào các mẫu đất để cảm nhận về độ ẩm hoặc độ tơi xốp, phân tích cấu tạo cơ thể giun thông qua tranh ảnh hoặc thực hành mổ giun đất. Các bạn phải huy động mọi giác quan để tiếp nhận và lưu giữ thông tin, kiến thức về loài sinh vật đó trong não bộ. Thí nghiệm mổ giun đất của học sinh THCS. 4.3 Khắc phục sự nhàm chán trong việc dạy và họcPhương pháp này tạo cơ hội cho người học được trực tiếp thực hành, nêu lên quan điểm, bày tỏ ý kiến,… về một chủ đề liên quan đến khoa học xã hội, khoa học tự nhiên. Từ đó, học sinh sẽ cảm thấy hứng thú hơn, chuyên tâm hơn nên ít mắc phải các vấn đề về tuân thủ kỷ luật trong tiết học. Trong khi đó, giáo viên từ vị trí người truyền đạt kiến thức chuyển sang lên kế hoạch, định hướng, hướng dẫn trong suốt buổi học. Điều này giúp thầy cô giáo linh hoạt phương pháp giảng dạy, đồng thời, hạn chế cảm giác chán nản do giảng bài liên tục mà không nhận được sự tương tác từ phía học trò. Tiết Ngữ văn không còn nhàm chán khi áp dụng phương pháp diễn kịch. Học sinh hóa thân vào các nhân vật trong các tác phẩm Tắt đèn, Lão Hạc, Chí Phèo,… để tái hiện lại một đoạn trích nhỏ. 4.4 Tăng khả năng ứng dụng các kỹ năng vào thực tếHọc sinh có thể học kỹ năng sống như giao tiếp trước đám đông, ứng biến với các tình huống phát sinh, kỹ năng sinh tồn trong tự nhiên,… nhờ phương pháp học trải nghiệm. Các kỹ năng này được tái sử dụng qua các bài tập, hoạt động nhằm giúp người học tăng cường khả năng ứng dụng vào thực tế. Hơn 200 học sinh khối 6, 7 THCS Nam Sài Gòn thực hành kỹ năng làm việc nhóm, cùng nhau vượt qua các thử thách sinh tồn trong tự nhiên tại Khu Dự trữ sinh quyển Cần Giờ. 5. Các hình thức phương pháp dạy học trải nghiệm hiện nayCác phương pháp dạy học trải nghiệm ngày càng được ứng dụng phổ biến tại nhiều trường học ở Việt Nam nhờ việc nâng cao tính chủ động cho người học. Trong đó có thể kể tới các hình thức dưới đây. 5.1 Thảo luận nhómThảo luận nhóm là một trong những phương pháp được yêu thích và sử dụng thường xuyên trong hoạt động dạy và học các bộ môn Khoa học - Công nghệ, Ngoại ngữ hiện nay. Từ đó, người học cảm thấy việc học tập dễ dàng hơn và suy ngẫm về bài học theo một cách mới. Trong hình thức thảo luận nhóm, người dạy và người học đóng vai trò cụ thể như sau:
Phương pháp thảo luận nhóm đem đến nhiều lợi ích thiết thực như:
Thảo luận nhóm thay đổi vị trí của người dạy – người học. Học sinh trình bày kiến thức còn thầy cô lắng nghe rồi đưa ra nhận xét. Để khơi gợi cảm hứng học tập, mở mang vốn sống về thế giới xung quanh cho học sinh, nhiều trường học triển khai phương pháp học trải nghiệm qua hoạt động thảo luận theo chủ đề. THPT Trần Phú (Vĩnh Phúc) là một trong số các trường áp dụng hình thức thảo luận nhóm đối với các môn khoa học xã hội như Địa Lý. Từ chủ đề “Một số vấn đề của Tây Nam Á và Trung Á”, cô giáo chia nhỏ thành các nội dung thảo luận cho từng tiết học như đặc điểm tự nhiên, phong tục tập quán, tình hình chiến tranh ảnh hưởng tới đời sống,… Sau đó, từng nhóm học sinh lên trình bày thông tin mà các em thu thập được. Từ ý kiến của học trò, giáo viên sẽ tiến hành chuẩn hóa kiến thức mà các em cần phải ghi nhớ trong bài học. Một giờ học Địa lý tại trường THPT Trần Phú, TP Vĩnh Yên (Vĩnh Phúc) diễn ra theo hình thức thảo luận nhóm. 5.2 Nghiên cứu tình huốngNghiên cứu tình huống hay nghiên cứu trường hợp điển hình (case study) là một trong những phương pháp học trải nghiệm dạy học chủ động, được sử dụng phổ biến ở các nước phát triển. Tại Việt Nam, phương pháp này được áp dụng ở hầu hết các trường Đại học, Cao đẳng giảng dạy về kinh doanh, quản lý nhân sự, y khoa, luật, báo chí, truyền thông,… Ở hình thức này, giáo viên đóng vai trò định hướng, học trò có nhiệm vụ tự tìm hiểu, cụ thể như sau:
Đặc biệt, sinh viên phải có thói quen đặt câu hỏi với giảng viên, chủ động phản biện, đưa ra ý tưởng giải quyết tình huống để tiếp nhận kiến thức sâu sắc, đa chiều. Phương pháp nghiên cứu tình huống tạo điều kiện rèn luyện các kỹ năng mềm cho học sinh, sinh viên:
Phương pháp phân tích các trường hợp điển hình giúp sinh viên cảm thấy kiến thức có ích hơn, say mê học tập hơn. Ví dụ điển hình cho hình thức học trải nghiệm qua nghiên cứu tình huống ở bậc đại học là sinh viên ngành Marketing – ĐH Kinh tế Quốc dân tích lũy kiến thức bằng cách nghiên cứu lý thuyết từ giáo trình kết hợp nghiên cứu các case study từ doanh nghiệp trong nước và quốc tế. Các bạn cần đào sâu tìm hiểu quá trình, mục tiêu và cách thức tiến hành, rút ra ý nghĩa từ chiến dịch marketing dịp Tết của Coca Cola, hoặc giải thích lý do Circle K mở rộng chuỗi cửa hàng“thần tốc” tại thị trường Việt Nam, nguyên nhân khiến Soya Garden rơi vào khủng hoảng dù được các “cá mập” rót vốn,… Thông qua nghiên cứu các ví dụ điển hình, sinh viên sẽ rút ra được kinh nghiệm xử lý nếu rơi vào trường hợp tương tự hoặc sáng tạo ra các phương pháp mới để giải quyết vấn đề. Sinh viên chuyên ngành Kinh tế và Quản trị kinh doanh, ĐH Kinh tế Quốc dân tích lũy kinh nghiệm từ các bài học của doanh nghiệp trong nước và quốc tế. 5.3 Phương pháp học trải nghiệm thông qua đóng vai, trò chơiBản chất của phương pháp học trải nghiệm thông qua đóng vai, trò chơi là dạy học thông qua việc tổ chức hoạt động. Đây là môi trường để người học chủ động tham gia vào quá trình học, kích thích tư duy sáng tạo và rèn luyện các kỹ năng lãnh đạo, quản lý đội nhóm, làm việc nhóm, kết nối với mọi người,... Các môn học thuộc nhóm Xã hội (Ngữ văn, Giáo dục công dân, Lịch sử) và nhóm Tự nhiên (Toán, Vật lý) rất phù hợp để áp dụng phương pháp đóng vai, trò chơi. Ở đó,giáo viên đóng vai trò định hướng, điều phối, học sinh chủ động thực hiện:
Phương pháp đóng vai, trò chơi mang lại cơ hội cải thiện, nâng cao kỹ năng, kích thích trí tưởng tượng và mài dũa năng khiếu cho học sinh:
Học sinh THPT Nghĩa Dân chuẩn bị bài “Ôn tập văn học dân gian Việt Nam” theo chủ đề “Diễn xướng dân gian” bằng cách tái hiện sân khấu dân gian như chèo, tuồng,… Hoạt động đóng vai được triển khai đa dạng trong các trường học. Có thể kể tới buổi họp báo ra mắt phim “Biển động” của học sinh THPT Bùi Thị Xuân (TP Hồ Chí Minh). Dưới sự hướng dẫn của thầy giáo, các bạn tìm hiểu truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa” của cố nhà văn Nguyễn Minh Châu dưới hình thức vô cùng mới mẻ. Học sinh sẽ tự thực hiện toàn bộ các khâu của một buổi họp báo như thiết kế ấn phẩm truyền thông, mời cơ quan báo chí tham dự,… Ngoài ra, các bạn còn được nhập vai diễn viên, nhà sản xuất, biên kịch, nhà báo, MC,... một cách chuyên nghiệp. Thông qua buổi họp báo trên, toàn bộ cuộc đời của cố nhà văn được khéo léo lồng ghép qua lời kể của học sinh đóng vai vợ của tác giả. Nội dung của tác phẩm cũng được truyền tải thông qua cảm nhận của nhà biên kịch phim. Hình thức “thay lời muốn nói” cuối chương trình họp báo đã được chuyển thể sáng tạo thông qua những bức thư của độc giả. Tiết học Ngữ văn bằng hình thức họp báo của thầy trò trường Bùi Thị Xuân. 5.4 Học tập từ thực tếHọc tập từ thực tế là phương pháp được nhiều trường học trải nghiệm ứng dụng. Hoạt động này được triển khai mạnh ở bên ngoài khuôn khổ lớp học như tham gia talkshow, workshop, đi dã ngoại, trại hè,… Cũng như nhiều phương pháp học trải nghiệm khác, giáo viên vẫn sẽ giữ vai trò hướng dẫn, học sinh vẫn sẽ là trung tâm của hoạt động ở hình thức học tập thực tế:
Ví dụ, khi tham gia workshop và talkshow, học sinh, sinh viên có thể tìm hiểu trước về chủ đề, liệt kê các câu hỏi mà mình còn đang băn khoăn để có thể trao đổi thẳng thắn trong buổi trò chuyện. Còn với hoạt động dã ngoại, trại hè,... người học cần chú ý về hành trình và các hoạt động diễn ra trong chuyến đi, từ đó chuẩn bị hành lý cho phù hợp. Lợi ích của phương pháp học tập từ thực tế thiên về kỹ năng thực hành, giảm bớt gánh nặng lý thuyết:
Học sinh trường Dân lập Quốc tế Việt – Úc học cách ứng phó với các tình huống nguy hiểm trong cuộc sống Chẳng hạn, với chủ đề “Lễ Vu Lan tại thành Phố Vinh hiện nay”, trường CĐ Văn hóa Nghệ thuật Nghệ An đã tổ chức chuyến đi thực tế tại một số ngôi chùa ở địa phương. Sau chuyến đi, sinh viên có thêm hiểu biết về đặc trưng kiến trúc chùa, phân biệt được cơ bản Phật giáo Nam Tông và Bắc Tông qua kiến trúc, hệ thống thờ tự, trang phục nhà sư,… Bên cạnh đó, các bạn còn khái quát được vai trò chức năng của chùa trong đời sống văn hóa tâm linh người dân. Những buổi đi thực tế không chỉ rèn luyện sức khỏe mà còn giúp người học ghi nhớ kiến thức lâu hơn, say mê hoạt động học tập hơn. Phương pháp học trải nghiệm đã chứng minh tính ưu việt, hiệu quả cao đối với học sinh, sinh viên Việt Nam thông qua các hình thức tổ chức sáng tạo, thú vị. Với những lợi ích thiết thực đó, phương pháp học trải nghiệm đã được UNESCO công nhận đây là phương pháp học tập hiệu quả nhất của thế kỷ 21. Để tìm hiểu thêm về phương pháp học tập này, bạn có thể truy cập tại đây. (Nguồn ảnh: Internet, FPT Edu) |