Hormone hướng vỏ thượng thận (ACTH) được tiết ra từ tuyến yên. Loại hormone này sẽ kích thích tuyến thượng thận tiết ra một loại hormone khác là cortisol giúp cơ thể phản ứng với căng thẳng.
Hormone ACTH được tạo ra từ dâu?
Hormone ACTH được tạo ra từ các tế bào corticotroph của tuyến yên trước. Tại nơi này, các tế bào giải phóng hormon từng đợt vào máu và lưu hành khắp cơ thể.
Giống như hormone cortisol, nồng độ hormone ACTH thường cao vào buổi sáng khi chúng ta thức dậy và giảm trong suốt cả ngày (đạt mức thấp nhất trong khi ngủ). Đây được gọi là nhịp sinh học của nồng độ hormone.
Khi hormone ACTH đến tuyến thượng thận, nó sẽ bám vào các thụ thể ở tuyến thượng thận và kích thích tuyến thượng thận tiết ra nhiều cortisol hơn. Điều này làm cho nồng độ cortisol trong máu cao hơn.
Một trong những chức năng của cortisol là chống lại căng thẳng và giảm phản ứng viêm cũng như phản ứng miễn dịch tổng thể trong cơ thể.
Ngoài ra, hormone ACTH cũng làm tăng sản xuất các hợp chất hóa học gây ra gia tăng các hormone khác như adrenaline và noradrenaline.
Hormone ACTH được kiểm soát như thế nào?
Sự bài tiết ACTH được kiểm soát bởi ba vùng của cơ thể: vùng dưới đồi, tuyến yên và tuyến thượng thận. Đây được gọi là trục hạ đồi-tuyến yên-thượng thận (HPA).
Khi nồng độ hormone ACTH trong máu thấp, một nhóm tế bào ở vùng dưới đồi sẽ giải phóng một loại hormone gọi là hormone giải phóng corticotrophin. Loại hormone này sẽ kích thích tuyến yên tiết ACTH vào máu.
Mức độ ACTH cao được phát hiện bởi các thụ thể của tuyến thượng thận, sẽ kích thích tiết cortisol, làm cho nồng độ cortisol trong máu tăng lên.
Khi nồng độ cortisol tăng lên, chúng bắt đầu làm chậm quá trình giải phóng hormone corticotrophin từ vùng dưới đồi và ACTH từ tuyến yên. Kết quả là mức ACTH bắt đầu giảm. Đây được gọi là vòng phản hồi (feedback).
Những vấn đề nào có thể ảnh hướng đến hormone hướng vỏ thượng thận?
Nếu quá nhiều hormone ACTH được sản xuất, tình trạng này có thể dẫn đến cortisol máu cao trong cơ thể. Khi cortisol máu cao về lâu dài sẽ biểu hiện các triệu chứng, còn được gọi là hội chứng Cushing.
Nguyên nhân phổ biến nhất của tăng sản xuất hormone ACTH là một khối u lành tính tuyến yên. Khi tình trạng này xuất hiện, rối loạn được gọi là bệnh Cushing. Các tình trạng nội tiết khác có thể dẫn đến tăng ACTH bao gồm: suy thượng thận và tăng sản thượng thận bẩm sinh.
Nếu nồng độ ACTH thấp hơn bình thường trong máu có thể là kết quả của các tình trạng nội tiết khác như hội chứng Cushing hoặc suy tuyến yên.
Xét nghiệm nồng độ hormone hướng vỏ thượng thận?
Xét nghiệm nồng độ ACTH là đo nồng độ cả ACTH và cortisol trong máu. Chỉ số này sẽ giúp bác sĩ phát hiện các bệnh liên quan đến quá nhiều hoặc quá ít cortisol trong cơ thể. Nguyên nhân có thể gây ra nồng độ hormone ACTH cao hay thấp bao gồm:
- Tuyến yên hoặc tuyến thượng thận gặp trục trặc.
- U tuyến yên.
- U thượng thận.
Các bước để kiểm tra nồng độ hormone ACTH
Bác sĩ có thể khuyên bạn không nên dùng bất kỳ loại thuốc nhóm steroid nào trước khi xét nghiệm. Bởi vì chúng có thể ảnh hưởng đến độ chính xác của kết quả.
Xét nghiệm thường được thực hiện đầu tiên vào buổi sáng. Mức ACTH cao nhất khi bạn vừa thức dậy. Vì thế bác sĩ có thể sẽ lên lịch xét nghiệm cho bạn vào sáng sớm.
Nồng độ ACTH được kiểm tra bằng cách lấy một mẫu máu từ tĩnh mạch. Vị trí thường lấy ở mặt trước khuỷu tay.
Lấy mẫu máu bao gồm các bước sau:
- Trước tiên, điều dưỡng sẽ làm sạch vị trí đâm kim bằng chất khử trùng để diệt vi trùng.
- Sau đó, họ sẽ quấn một sợi dây thun quanh cánh tay của bạn. Điều này làm cho tĩnh mạch phồng lên và lộ ra trên tay.
- Họ sẽ nhẹ nhàng đưa đầu kim tiêm vào tĩnh mạch và lấy máu vào trong ống tiêm.
- Khi ống đầy, kim được rút ra. Sau đó, dây thun được tháo ra và băng vết thương bằng gạc vô trùng để cầm máu.
Xét nghiệm kiểm tra nồng độ ACTH được thực hiện khi nào?
Bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm ACTH máu nếu bạn có các triệu chứng thể hiện rằng bạn đang có quá nhiều hoặc quá ít cortisol trong máu. Những triệu chứng này có thể rất khác nhau ở mỗi người và thường là dấu hiệu của các vấn đề sức khỏe liên quan.
Nếu bạn có mức cortisol cao, bạn sẽ biểu hiện các triệu chứng, còn được gọi là hội chứng Cushing.
Các biểu hiện có thể bao gồm:
- Béo phì.
- Khuôn mặt tròn.
- Da mỏng.
- Có những đường màu tím trên bụng.
- Cơ yếu.
- Rậm lông.
- Cao huyết áp.
- Rối loạn đường huyết, tiểu đường.
Các triệu chứng khi cortisol thấp, bao gồm:
- Cơ yếu.
- Mệt mỏi.
- Sụt cân, chán ăn.
- Tăng sắc tố da ở những vùng không tiếp xúc với ánh nắng mặt trời.
- Huyết áp thấp.
- Mức đường huyết thấp.
Kết quả xét nghiệm ACTH có thể có ý nghĩa gì?
Giá trị bình thường của ACTH là 9-52 pg/ml. Phạm vi giá trị bình thường có thể thay đổi một chút tùy thuộc vào phòng thí nghiệm. Bác sĩ sẽ giải thích kết quả xét nghiệm cho bạn.
Mức ACTH cao có thể là dấu hiệu của:
- Bệnh lý Addition.
- Tăng sản thượng thận.
- Bệnh Cushing.
- Một khối u nơi khác có khả năng tiết ra ACTH.
- Hội chứng Nelson, rất hiếm.
Mức ACTH thấp có thể là dấu hiệu của:
- Khối u thượng thận.
- Hội chứng Cushing ngoại sinh.
- Suy tuyến yên.
Dùng thuốc nhóm steroid (Corticosteroid) có thể gây ra mức ACTH thấp. Vì vậy hãy nói với bác sĩ nếu bạn đang sử dụng bất kỳ loại steroid nào.
Những rủi ro khi xét nghiệm ACTH?
Xét nghiệm máu thường được thực hiện tốt. Một số người có tĩnh mạch nhỏ hơn hoặc lớn hơn, điều này có thể khiến việc lấy mẫu máu khó khăn hơn. Tuy nhiên, những rủi ro liên quan đến xét nghiệm máu như xét nghiệm hormone ACTH là rất hiếm.
Những rủi ro không phổ biến khi lấy máu bao gồm:
- Chảy máu quá nhiều.
- Choáng váng hoặc ngất xỉu.
- Tụ máu hoặc tụ máu dưới da.
- Nhiễm trùng tại chỗ đâm kim.
Điều gì sẽ xảy ra sau khi xét nghiệm đo nồng độ hormone ACTH?
Chẩn đoán bệnh ACTH có thể rất phức tạp. Bác sĩ của bạn có thể yêu cầu thêm các xét nghiệm khác và thực hiện thăm khám sức khỏe trước khi họ có thể đưa ra chẩn đoán.
Đối với các khối u tiết ACTH, phẫu thuật thường được chỉ định. Đôi khi, các loại thuốc như cabergoline có thể được sử dụng để bình thường hóa mức cortisol. Cường vỏ thượng thận do khối u tuyến thượng thận cũng cần phải phẫu thuật.
Hormone ACTH là loại hormone giúp kích thích sản sinh ra cortisol – Đây là loại hormone không chỉ giúp phản ứng với căng thẳng mà còn tác động đến nhiều chức năng trong cơ thể. Vì thế khi bạn có những dấu hiệu nghi ngờ kể trên, cần đến bác sỹ để được khám toàn diện.
>> Bạn đã nghe qua về suy tuyến thượng thận? Cùng tìm hiểu ngay để có giải pháp điều trị kịp thời
Bác sĩ Nguyễn Trung Nghĩa