Lễ cúng hoá vàng có ý nghĩa tiễn đưa các cụ trở lại "nhà" ở thế giới bên kia sau kỳ nghỉ Tết với con cháu.
Theo sách “Tục thờ cúng của người Việt” của tác giả Bùi Xuân Mỹ (NXB Văn hoá Thông tin), lễ hoá vàng mang ý nghĩa tiễn đưa các cụ trở lại thế giới bên kia, đồng thời thể hiện được lòng hiếu thảo của mình với tổ tiên.
Với quan niệm "Âm dương dị đồng nhất lý" nên đã có mời thì phải có đưa mới đúng lễ. Nếu như lễ cúng vào chiều ba mươi Tết với ý nghĩa là để mời tổ tiên về ăn Tết, thi lễ cúng vào ngày mồng ba để tiễn đưa các cụ trở lại thế giới bên kia.
Lễ phẩm cũng chỉ là những thứ đã từng bày biện trong ba ngày Tết, có nhà thêm đĩa xôi, con gà, còn hương, hoa, trầu cau đều thay mới. Trong lời khấn, gia chủ cần chú ý ba điều: cảm tạ tổ tiên đã về với con cháu; nay tiễn đưa, mong các cụ phù hộ cho con cháu; trong ba ngày Tết, con cháu có gì khiếm khuyết, xin các cụ tha thứ.
Cúng đưa xong là làm lễ hoá vàng mã. Vàng, mã làm bằng giấy, tượng trưng cho đồ dùng của người đã khuất lúc sinh thời. Nhân ngày Tết, để biểu hiện lòng hiểu thảo của mình, con cháu đã mua sắm những thứ đó để tổ tiên dùng.
Người ta hoá vàng ở giữa sân hoặc ở một góc vườn sạch sẽ; thắp hương biện lễ, rồi châm lửa đốt, cho đến lúc tất cả đều cháy hết là xong. Nhà nào cẩn thận thì mời thầy cúng đến làm lễ trước lúc hoa.
Trước đây, lễ hóa vàng thường được tổ chức vào ngày mùng 3 hoặc mùng 7 Tết, nhưng nay tùy điều kiện của mỗi gia đình, lễ hóa vàng cũng được tổ chức linh động hơn. Thông thường, lễ hóa vàng được tổ chức từ ngày mùng 3 đến ngày mùng 10 Tết. Một số gia chủ cho rằng, ngày mùng 10.1 âm lịch là ngày vía thần Tài nên các gia đình làm lễ hóa vàng trước ngày mùng 10 sẽ tốt hơn.
Sau khi cúng tạ, đưa tiễn ông bà về cõi âm, coi như là hết Tết, gia chủ bắt đầu một năm mới với niềm vui hạnh phúc, cầu chúc một năm bình an.
BNEWS Hết ba ngày Tết, các gia đình lại tất bật sửa soạn cho ngày hóa vàng, tiễn đưa ông bà, tổ tiên sau khi đã mời ông bà, tổ tiên ngày 30 về thưởng Tết.
Trong ba ngày Tết, các bậc gia thần, tổ tiên luôn ngự trên bàn thờ. Do vậy, đèn hương không bao giờ được tắt, các đồ dâng cúng như hoa quả, mâm ngũ quả và bánh kẹo phải đợi đến “ngày hóa vàng” mới được hạ xuống.
Thông thường, ngày hóa vàng sẽ diễn ra từ mùng ba đến ngày mùng mười tháng Giêng Âm lịch. Song, trong cuộc sống hiện đại, hầu hết các gia đình đều hóa vàng ngày mùng ba để sớm quay trở lại với công việc.
Hóa vàng hay lễ tạ là một dạng dâng cúng vật chất cho thần linh. Bởi không thể dùng tiền thật để đốt, nên người ta phải nhờ đến tiền vàng mã với những hình tròn, hình vuông giống hình tiền.
Ngày nay còn có cả rất nhiều hình điện thoại, nhà cửa, xe máy, ô tô, quần áo... cho người thân ở “thế giới bên kia”.
Sau đây là văn khấn cúng hóa vàng tham khảo:
Bài khấn theo “Văn khấn cổ truyền Việt Nam” nguồn của Nhà xuất bản Văn hoá Thông tin:
Nam mô A-di-đà Phật (3 lần).
Con kính lạy chín phương trời, mười phương chư Phật, chư Phật mười phương.
Con kính lạy Hoàng thiên, Hậu thổ, Long mạch, Táo quân, chư vị tôn thần.
Con kính lạy ngài Đương niên hành khiển, ngài Bản cảnh Thành Hoàng, các ngài Thổ địa, Táo quân, Long mạch tôn thần.
Con kính lạy các cụ Tổ khảo, Tổ tỷ, nội ngoại tiên linh.
Hôm nay là ngày mùng ..., tháng Giêng, năm Tân Sửu.
Chúng con là: ..., tuổi: …
Hiện cư ngụ tại: …
Thành tâm sửa biện hương hoa phẩm vật, phù tửu lễ nghi, cung bày trước án. Kính cẩn thưa trình: Tiệc xuân đã mãn, Nguyên đán đã qua, nay xin thiêu hóa kim ngân, lễ tạ tôn thần, rước tiễn âm linh trở về âm cảnh.
Kính xin lưu phúc, lưu ân, phù hộ độ trì dương cơ âm trạch, mọi chỗ tốt lành, con cháu được bách sự như ý, vạn sự bình an, tài lộc song toàn, gia đạo hưng vượng.
Lòng thành kính cẩn, lễ bạc tiến dâng, lượng cả xét soi, cúi xin chứng giám.
Nam mô A-di-đà Phật (3 lần)
Bài khấn theo “Tập văn cúng gia tiên” nguồn từ Nhà xuất bản Văn hoá dân tộc:
Hôm nay ngày: ...
Tại: Thôn:..., xã/phường: ..., huyện/quận: ..., tỉnh/TP: ...
Tín chủ là: ... cùng toàn gia kính bái.
Nay nhân ngày lễ tạ.
Kính cẩn sắm một lễ gồm..., gọi là lễ mọn lòng thành, kính dâng lên: Đông trù Tư mệnh Táo phủ thần quân, bản gia tiên sư, bản viên thổ công, liệt vị tôn thần.
Trước linh vị của:
Hiển:
Hiển:
Hiển:
Và các vị tổ bá, tổ thúc, tổ cô, cùng các vong linh phụng thờ theo tiên tổ.
Kính cẩn thưa rằng:
Tiệc xuân đã mãn
Lễ tạ kính trình
Rước tiễn tiên linh
Lại về âm giới
Buổi đầu năm mới
Toàn gia mong đợi
Lưu phúc lưu ân
Kính cáo tôn thần
Phù trì phù hộ
Dương cơ âm mộ
Mọi chỗ tốt lành
Con cháu an ninh
Vận hành khang thái
Cẩn cáo!