Oklahoma (phát âm như Uốc-lơ-hâu-mơ) (tiếng Cherokee: ᎣᎦᎳᎰᎹ òɡàlàhoma,
tiếng Pawnee: Uukuhuúwa) là một tiểu bang nằm ở miền nam Hoa Kỳ. Với dân số 3,6 triệu người vào năm 2007 và diện tích 177.847 km², Oklahoma là tiểu bang có dân số đứng hàng thứ 28 và diện tích đứng hàng thứ 20 liên bang.
Tên gọi Oklahoma của tiểu bang bắt nguồn từ hai từ okla và humma của người da đỏ Choctow, có nghĩa là “đất của người da đỏ”[1]. Ngoài ra, Oklahoma còn có biệt hiệu là Bang Người đến sớm (“The Sooner State”). Được thành lập từ Vùng lãnh thổ của người da đỏ (“Indian Territory”), Oklahoma chính thức trở thành tiểu bang thứ 46 của nước Mỹ vào ngày 16 tháng 11 năm 1907. Thủ phủ và thành phố lớn nhất của tiểu bang là thành phố Oklahoma.
Oklahoma là một tiểu bang sản xuất nhiều dầu mỏ, khí đốt và thực phẩm cho nước Mỹ. Kinh tế của tiểu bang hầu hết dựa trên những ngành hàng không, nguồn năng lượng, viễn thông và công nghệ sinh học. Oklahoma hiện là một trong những nền kinh tế tài chính tăng trưởng nhanh nhất nước Mỹ, đứng thứ ba liên bang về vận tốc ngày càng tăng thu nhập trung bình đầu người và đứng đầu về vận tốc tăng trưởng kinh tế tài chính [ 2 ] .
Tên gọi Oklahoma bắt nguồn từ cụm từ okla humma của người da đỏ Choctow, nghĩa đen có nghĩa là “đất của người da đỏ”. Tên gọi này được thủ lĩnh của người Choctow là Allen Wright đưa ra vào năm 1866 trong cuộc đàm phán với chính phủ Mỹ về quyền sử dụng đất đai của người da đỏ tại Oklahoma và việc thành lập một tiểu bang gồm toàn người da đỏ dưới sự giám sát của Bộ Quản lý người da đỏ Hoa Kỳ. Tương tự với từ “Indian” trong tiếng Anh, “okla humma” cũng chỉ toàn bộ người da đỏ nói chung. Oklahoma trở thành tên gọi trên thực tế của Vùng lãnh thổ Oklahoma, rồi chính thức được chấp nhận vào năm 1890, hai năm sau khi vùng này mở cửa cho người da trắng vào định cư.
Bạn đang đọc: Oklahoma – Wikipedia tiếng Việt
Oklahoma là tiểu bang có diện tích quy hoạnh rộng thứ 20 Hoa Kỳ, tổng diện tích quy hoạnh là 69.898 dặm vuông ( 181.035 km² ). Trong đó 68.667 dặm vuông ( 177.847 km² ) là phần đất còn 1231 dặm vuông ( 2188 km² ) là phần nước [ 3 ]. Oklahoma là một trong sáu tiểu bang của Frontier Strip, thuộc một phần vùng Great Plains và nằm gần TT địa lý của 48 tiểu bang. Oklahoma giáp với Arkansas và Missouri về phía đông, giáp với Kansas về phía bắc, giáp với Colorado về phía tây-bắc, giáp với New Mexico về phía tây và giáp với Texas về phía nam .
Thực vật và động vật hoang dã[sửa|sửa mã nguồn]
Hàng ngàn người thổ dân da đỏ thuộc “Năm bộ lạc văn minh” (Five Civilized Tribes) ở các bang Mississippi, Florida, Alabama, Georgia và Tennessee đã bị chính phủ Mỹ buộc phải rời bỏ quê hương để đến định cư tại vùng đất cằn cỗi Oklahoma trong Cuộc hành trình Nước mắt (“Trail of Tears”) trong thập niên 1830[9]. Nhiều người thổ dân da đỏ đã chết trong chuyến hành trình gian khổ và đầy bất công này. Sau khi đến Oklahoma, họ cùng với các dân tộc da đỏ bản địa Osage và Quapaw tạo nên một vùng đất chỉ dành riêng cho người da đỏ, được gọi là Vùng lãnh thổ Người da đỏ (“Indian Territory”). Vùng lãnh thổ này được chính phủ Mỹ hứa không xâm phạm. Đến năm 1890, đã có 30 bộ tộc da đỏ sinh sống tại đây.
Tuy nhiên sự mở rộng đất đai của người da trắng đã dẫn đến Đạo luật Dawes năm 1887 cho phép người da trắng được vào Oklahoma định cư. Một nửa lãnh thổ của Oklahoma được mở cửa cho những đoàn di dân mới đến hoặc được mua bởi công ty đường sắt. Những cuộc “land run” để người da trắng chạy đua vào chiếm đất được tổ chức, trong đó có cuộc chạy đua chiếm đất năm 1889. Trước giờ khai cuộc, một số người khôn ngoan hơn đã vượt giới tuyến vào cắm mốc trước tại những vùng đất nhiều lợi thế. Do đó, Oklahoma ngày nay có biệt hiệu là Bang Người đến sớm (“Sooner State”)[10].
Tiếp theo, Đạo luật Curius đã bãi bỏ trọn vẹn quyền lợi và nghĩa vụ pháp lý của người thổ dân da đỏ. Ngày 16 tháng 11 năm 1907, Oklahoma chính thức trở thành tiểu bang thứ 46 của Hoa Kỳ .
Những mỏ dầu đầu tiên với trữ lượng lớn đã nhanh chóng được khai thác tại Oklahoma, mang lại sự hưng thịnh cho nền kinh tế tiểu bang. Thành phố Tulsa trở thành “thủ đô dầu khí của thế giới”[11]. Năm 1927, một thương nhân ở Oklahoma là Cyrus Avery đã phát động việc xây dựng Quốc lộ 66, con đường giao thông huyền thoại xuyên nước Mỹ.
Xem thêm: ‘dizziness’ là gì?, Từ điển Anh – Việt
Mặc dù Luật Jim Crow và có sự hiện hữu của tổ chức triển khai phân biệt chủng tộc Ku Klux Klan, thành phố Tulsa vẫn có một trong những hội đồng người da đen thịnh vượng nhất nước Mỹ. Thế nhưng vào năm 1921, cuộc Bạo động Chủng tộc Tulsa bùng nổ khiến 300 người chết và gây thiệt hại 1,8 triệu USD. Đến cuối thập niên 1920, những hoạt động giải trí của tổ chức triển khai phản động 3K phần nhiều đã bị hạn chế .Thập niên 1930, trận Bão Bụi ( ” Dust Bowl ” ) xảy ra. Suốt nhiều năm liền, trời không có một giọt mưa, thời tiết khô hạn và những trận bão bụi mịt mù đã tàn phá nền nông nghiệp của Oklahoma và 1 số ít tiểu bang khác như Kansas, Texas, New Mexico và đẩy hàng ngàn nông dân đến chỗ phá sản, phải tìm đường sang miền tây nước Mỹ lập nghiệp. Trong suốt 20 năm, dân số của Oklahoma sụt giảm liên tục. Cuối cùng thời kỳ đen tối này kết thúc vào thập niên 1950 khi những dự án Bất Động Sản xây đập nước được thực thi. Vào thập niên 1960, Oklahoma có 200 hồ nước tự tạo, nhiều nhất liên bang. Hàng ngàn hồ chứa nước được thiết kế xây dựng đã giúp hồi sinh nền nông nghiệp Oklahoma nói riêng và hàng loạt kinh tế tài chính Oklahoma nói chung .Năm 1995, Oklahoma tận mắt chứng kiến vụ khủng bố kinh hoàng nhất nước Mỹ trước ngày 11 tháng 9 năm 2001. Cao ốc Alfred P. Murrah tại thành phố Oklahoma bị hai tên khủng bố Timothy McVaigh và Terry Nichols đặt bom đánh sập, khiến 168 người chết, trong đó có 19 trẻ nhỏ. McVeigh sau đó đã bị xử tử hình còn Nichols thì nhận án tù chung thân không ân xá [ 12 ] .
1890 | 258.657 | — | |
1900 | 790.391 | 205,6% | |
1910 | 1.657.155 | 109,7% | |
1920 | 2.028.283 | 22,4% | |
1930 | 2.396.040 | 18,1% | |
1940 | 2.336.434 | −2,5% | |
1950 | 2.233.351 | −4,4% | |
1960 | 2.328.284 | 4,3% | |
1970 | 2.559.229 | 9,9% | |
1980 | 3.025.290 | 18,2% | |
1990 | 3.145.585 | 4% | |
2000 | 3.450.654 | 9,7% | |
2007 (ước tính) | 3.617.316 |
Người Mỹ gốc Đức tại Oklahoma tập trung chuyên sâu hầu hết tại vùng tây-bắc của tiểu bang, trong khi người gốc Anh và Scotland lại chiếm lợi thế tại thành phố Tulsa. Người da đen tập trung chuyên sâu đông tại Lawton và thành phố Oklahoma và có một khu vực lịch sử vẻ vang Greenwood dành cho người da đen tại TT thành phố Tulsa. Trong khi Pittsburg có đông người gốc Ireland và vùng bắc có người gốc Thụy Điển thì phía đông lại là nơi tập trung chuyên sâu những hội đồng người gốc Ý và Slav ( Ba Lan, Nga, Ukraina, Séc và Slovakia ) .Thành phố Oklahoma là nơi tập trung chuyên sâu nhiều người gốc Á nhất tiểu bang, trong đó đa phần là người Nước Ta đến định cư vào thập niên 1980. Người Nước Ta chiếm tới 1,6 % dân số thành phố Oklahoma, bên cạnh những sắc dân gốc Á khác như Trung Quốc, Nước Hàn, Xứ sở nụ cười Thái Lan, Philippines .Các hạt miền tây Oklahoma lại có một số lượng lớn người dân gốc México nhập cư làm nhân công và nhóm dân này đang có xu thế ngày càng tăng nhanh gọn. Người Mỹ gốc Arab hầu hết đến từ Iran và nhập cư vào Mỹ trong khoảng chừng thập niên 1970, tập trung chuyên sâu tại Tulsa và thành phố Oklahoma .Về tôn giáo, phần đông người dân Oklahoma theo đạo Tin lành. Phân bố chủng tộc của Oklahoma trong năm 2005 như sau [ 17 ] :
- Người da trắng: 82,20%
- Người da đen: 8,55%
- Người da đỏ: 11,31%
- Người gốc Á: 1,92%
- Người các đảo Thái Bình Dương: 0,16%
- Người latinh (Hispanic) thuộc mọi sắc tộc trên: 6,78%
Toàn bộ tiểu bang Oklahoma được chia thành 77 hạt .
Mặc dù có số lượng cử tri thuộc Đảng Dân chủ cao hơn so với Đảng Cộng hòa tới 11,6%, song Oklahoma lại có truyền thống bỏ phiếu cho Đảng Cộng hòa. Bang này đã liên tục bỏ phiếu cho các ứng cử viên Cộng hòa từ năm 1968 đến nay. Trong cuộc bầu cử tổng thống giữa nhiệm kỳ năm 2004, tổng thống George W. Bush đã giành chiến thắng tại Oklahoma với số phiếu áp đảo 65,6%. Một số đảng phái khác cũng có ảnh hưởng mạnh ngoài Đảng Cộng hòa và Đảng Dân chủ là Đảng Tự do Oklahoma, Đảng Xanh Oklahoma và Đảng Hiến pháp Oklahoma.
Xem thêm: ‘dizziness’ là gì?, Từ điển Anh – Việt
Theo thống kê nhân khẩu năm 2000, số lượng đại diện thay mặt của Oklahoma tại Hạ viện Hoa Kỳ giảm từ 6 xuống còn 5 đại biểu, trong đó 4 người thuộc Đảng Cộng hòa còn 1 người thuộc Đảng Dân chủ. Còn tại Thượng viện Hoa Kỳ, hai đại diện thay mặt của Oklahoma đền thuộc Đảng Cộng hòa .