Nguyên nhân bệnh rối loạn tâm lý

Rối loạn cảm xúc là căn bệnh tâm thần phổ biến thứ 2 hiện nay. Bệnh lý này xảy ra khi não bộ bị rối loạn dẫn đến sự biến đổi cảm xúc bất thường. Bệnh ảnh hưởng nhiều đến tâm lý, thể chất và chất lượng cuộc sống.

Rối loạn cảm xúc là gì? Phân loại

Rối loạn cảm xúc là một hội chứng bất thường của não bộ khi tâm lý có sự thay đổi không ổn định về mặt cảm xúc. Những người mắc phải hội chứng này có thể chuyển đổi tâm trạng từ hưng phấn sang trầm cảm một cách nhanh chóng và xen kẽ.  

Theo ước tính, có khoảng 5% dân số thế giới mắc phải chứng rối loạn cảm xúc. Người mắc chứng bệnh này thường rơi vào trạng thái suy nghĩ tiêu cực và vui buồn thất thường.

Rối loạn khí sắc được chia thành 2 loại:

• Rối loạn trầm cảm: Rối loạn trầm cảm là một trong những rối loạn khí sắc thường gặp. Thuật ngữ này đề cập đến trạng thái rối loạn cảm xúc với biểu hiện đặc trưng là khí sắc trầm, tăng sự mệt mỏi, giảm năng lượng, đánh mất hứng thú và sự quan tâm với mọi thứ xung quanh.
• Hội chứng hưng cảm: Hưng cảm là tình trạng khí sắc dao động bất thường từ trạng thái kích thích sang hưng phấn, ức chế và trầm cảm. Các triệu chứng của bệnh có tính chất chu kỳ và xen kẽ giữa các giai đoạn này là những giai đoạn khí sắc bình thường, ổn định.

Khí sắc (cảm xúc) của mỗi cá thể phụ thuộc vào nhiều yếu tố (yếu tố bên ngoài, bên trong, đời sống tinh thần, những sự kiện đã trải nghiệm, lịch sử cá nhân,…). Thông thường, khí sắc có thể dao động lên xuống nhưng luôn nằm trong giới hạn nào đó về mức độ và thời gian. Khi khí sắc vượt qua những giới hạn này sẽ gây ra rối loạn cảm xúc và tác động không nhỏ đến tâm lý, chất lượng cuộc sống.

>> ĐỌC NGAY: Trị Liệu Trầm Cảm không dùng thuốc tại Trung Tâm tâm lý trị liệu NHC Việt Nam

Biểu hiện của rối loạn cảm xúc (rối loạn khí sắc)

Biểu hiện của rối loạn cảm xúc phụ thuộc vào dạng rối loạn (trầm cảm hoặc hưng cảm). Ngoài ra, mức độ triệu chứng còn phụ thuộc vào tình trạng cụ thể của từng người.

1. Hội chứng trầm cảm (Depression)

Như tên gọi, người mắc chứng trầm cảm luôn có khí sắc trầm buồn, chán nản và mất hoàn toàn hứng thú, sự vui vẻ,… đối với mọi thứ xung quanh. Hội chứng này đặc trưng bởi những triệu chứng sau:

• Khí sắc trầm buồn
• Mất hứng thú – ngay cả với những hoạt động, món ăn,… yêu thích trước đây
• Ngủ nhiều hoặc ngủ ít
• Sụt cân bất thường (5%/ tháng) hoặc lên cân do ăn uống quá mức
• Dễ kích động, chậm chạp
• Mất tự tin
• Giảm tính tự trọng
• Giảm mức độ tập trung, chú ý     

Trầm cảm được xác định khi những triệu chứng kể trên xảy ra trong ít nhất 2 tuần. Ngoài ra, hội chứng này cũng có thể gây ra một số triệu chứng không điển hình khác như:

• Dễ khóc
• Luôn có cảm giác
• Cảm giác tiêu cực, tuyệt vọng
• Có ý nghĩ tự tử hoặc thử tự tử
• Xuất hiện một số triệu chứng thể chất như khó chịu, bồn chồn, táo bón và (hoặc) các triệu chứng sinh lý như mất kinh nghiệm, ngủ không ngon, giảm ham muốn, thay đổi cân nặng, thay đổi khẩu vị ăn uống

2. Hưng cảm

Hội chứng hưng cảm là một dạng rối loạn cảm xúc đặc trưng bởi sự dao động bất thường của khí sắc từ kích thích đến hứng khởi, phấn khích cao độ đến ức chế, trầm cảm. So với trầm cảm, hội chứng này có biểu hiện đa dạng hơn.

Các triệu chứng của hội chứng hưng cảm:

• Tự đánh giá cao bản thân, thường xuyên có ý nghĩ tự cao
• Giảm nhu cầu ngủ (thường dưới 3 giờ)
• Tư duy nhanh, dồn dập, xuất hiện nhiều ý tưởng trong đầu
• Nói nhiều hơn mức bình thường
• Có hành vi kích động
• Có nhiều mục tiêu, dự định trong công việc, học tập
• Đôi khi gây tăng hoạt động tình dục
• Xuất hiện những hoạt động thái quá tiềm ẩn rủi ro, nguy cơ (đầu tư một cách không suy nghĩ, mua sắm quá mức cần thiết, có hành vi tình dục bất thường,…)

Đây là giai đoạn đầu của hội chứng hưng cảm (thường kéo dài ít nhất 1 tuần). Sau đó sẽ chuyển sang giai đoạn hỗn hợp. Giai đoạn này xuất hiện triệu chứng của hưng cảm và trầm cảm nhưng chỉ kéo dài không quá 1 tuần (được gọi là rối loạn lưỡng cực hoặc rối loạn hưng – trầm cảm).

Ngoài ra, một số người có thể mắc phải hội chứng hưng cảm nhẹ – một dạng rối loạn khí sắc có mức độ nhẹ hơn hưng cảm. Hội chứng này chỉ xảy ra từ 4 – 7 ngày.

Nguyên nhân gây rối loạn cảm xúc

Thống kê cho thấy, có khoảng 0.8 – 1.6% trường hợp mắc rối loạn lưỡng cực. Trong khi đó, có đến 5.8% trường hợp mắc bệnh trầm cảm. Con số này đang ngày càng gia tăng và trở thành vấn đề lớn của nhân loại. Tổ chức Y thế giới WHO đã xếp trầm cảm là vấn đề y tế lớn thứ 4 thế giới.

Mặc dù là căn bệnh phổ biến nhưng đến nay, nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh của rối loạn cảm xúc vẫn chưa có nhiều điểm chưa rõ ràng. Có nhiều giả thuyết nhưng trong đó giả thuyết về sinh học, sinh lý được cho là có vai trò chính.

Các nguyên nhân được cho là có thể gây ra bệnh rối loạn cảm xúc:

1. Di truyền

Nghiên cứu cho thấy, nguy cơ bị trầm cảm và hưng cảm lần lượt là 10 – 15% và 15 – 20% nếu có 1 người thân ở thế hệ I mắc bệnh. Dù đã xác định được vai trò của gen trong sự phát triển của bệnh rối loạn cảm xúc những phương thức di truyền vẫn chưa được nghiên cứu cụ thể.

Một số nghiên cứu sơ bộ cho thấy, bệnh rối loạn cảm xúc có thể di truyền qua 2 gen là gen vận chuyển serotonin (5HTT) và gen MAOA (chịu trách nhiệm về mức năng của MAO – monoamine oxidase).

2. Rối loạn dẫn truyền thần kinh

Hầu hết các bệnh nhân bị rối loạn cảm xúc đều có sự thay đổi của nồng độ các chất dẫn truyền thần kinh trung ương như dopamin, noradrenalin, serotonin,… trong dịch não tủy, nước tiểu và máu. Các thay đổi bất thường này cho thấy rối loạn dẫn truyền thần kinh có vai trò trong cơ chế bệnh sinh của rối loạn cảm xúc.

Cụ thể:

• Dopamine: Dopamine là hormone tạo cảm giác hạnh phúc, hưng phấn và thích thú. Ở người bị rối loạn cảm xúc, nồng độ dopamine giảm trong rối loạn trầm cảm và tăng trong hội chứng hưng cảm.
• Noradrenalin: Ở người bị rối loạn cảm xúc, nồng độ noradrenalin giảm đi đáng kể.
• Serotonin: Nồng độ serotonin giảm sút rõ rệt so với người khỏe mạnh. Ngoài ra, các chất chuyển hóa của serotonin bên trong dịch tủy não và máu cũng giảm đi đáng kể.

3. Rối loạn nội tiết (hormone)

Rối loạn nội tiết được xem là một trong những nguyên nhân gây ra rối loạn cảm xúc, trong đó chủ yếu hormone cortisol (trục tuyến thượng thận) và hormone tuyến giáp. Thực tế cũng cho thấy, các thay đổi cảm xúc bất thường gặp nhiều ở người mắc các rối loạn nội tiết như hội chứng Cushing, cường cận giáp, suy giáp,…

Nghiên cứu cho thấy, bệnh nhân bị rối loạn cảm xúc có hoạt động vùng dưới đồi (hypothalamus) – tuyến yên – thượng thận bị rối loạn dẫn đến tăng tiết hormone cortisol – hormone được giải phóng khi căng thẳng. Do đó, stress, lo âu quá mức được xem là yếu tố làm tăng nguy cơ mắc các chứng bệnh tâm thần.

Khác với hormone cortisol, sự thay đổi của hormone tuyến giáp được xem là biểu hiện lâm sàng của rối loạn cảm xúc. Cụ thể, người mắc chứng bệnh này thường có hormone tuyến giáp thấp hơn so với bình thường. Tuy nhiên, lượng hormone được sản xuất vẫn duy trì trong giới hạn và đáp ứng đủ cho các hoạt động sống.

4. Quan hệ gia đình – xã hội

Quan hệ gia đình – xã hội là yếu tố cộng hưởng bên cạnh các yếu tố sinh lý, sinh học. Nguy cơ bị rối loạn cảm xúc có thể tăng lên khi sống trong gia đình không hạnh phúc, có nhiều mâu thuẫn, bị ngược đãi, lạm dụng, hoàn cảnh kinh tế xã hội, mồ côi cha mẹ dưới 15 tuổi,…

Ngoài ra, nguy cơ mắc bệnh lý này cũng tăng lên khoảng 6 lần nếu bệnh nhân phải trải qua sự kiện tiêu cực gây chấn thương tâm lý, tinh thần nghiêm trọng.

5. Các nguyên nhân, yếu tố khác

Ngoài ra, hội chứng rối loạn cảm xúc cũng có thể liên quan đến những nguyên nhân và yếu tố sau:

• Yếu tố nhận thức (người mắc các chứng bệnh tâm lý thường có những nhận thức sai lệch, tự cao hoặc tự ti quá mức)
• Miễn dịch thần kinh (tăng kháng thể, bạch cầu và chất gây viêm trong hệ thống thần kinh trung ương)
• Yếu tố về tính cách (người có lối sống tự lập, hướng nội, dễ căng thẳng,… thường có nguy cơ trầm cảm cao. Trong khi bệnh nhân hưng cảm có đời sống sinh hoạt, tính cách bình thường)
• Ảnh hưởng của một số bệnh lý (ung thư, nhồi máu cơ tim, u não, bệnh truyền nhiễm,…)

Giải Pháp Cho Bạn: Điều Trị Rối Loạn Cảm Xúc Dứt Điểm bằng liệu pháp tâm lý

Rối loạn cảm xúc có nguy hiểm không?

Rối loạn cảm xúc và các dạng bệnh tâm thần khác thường có chu kỳ ngày càng nhanh, triệu chứng tăng dần về mức độ và tần suất. Đặc biệt là khi kết hợp với những yếu tố như (lạm dụng chất gây nghiện, rối loạn lo âu, tuổi phát bệnh sớm, sử dụng thuốc chống trầm cảm, tiền sử gia đình có người mắc bệnh, có hành vi/ suy nghĩ tự tử,…

Nếu không thăm khám và điều trị sớm, rối loạn cảm xúc có thể gây ra rất nhiều biến chứng như:

• Giảm sức khỏe: Thống kê cho thấy, rối loạn cảm xúc – đặc biệt là hội chứng trầm cảm thường phối hợp với các bệnh mãn tính (20% trường hợp), chủ yếu là ung thư, tiểu đường và nhồi máu cơ tim. Rối loạn cảm xúc gây ảnh hưởng đến toàn bộ chức năng của các cơ quan trong cơ thể và làm tăng nguy cơ tử vong. Với đối tượng 55 tuổi đi kèm với những bệnh lý kể trên, tỷ lệ tử vong có thể cao gấp 4 lần so người bình thường.
• Tự sát: Tự sát là ý nghĩ thường trực ở những bệnh nhân bị rối loạn cảm xúc – nhất là ở người mắc hội chứng trầm cảm và rối loạn lưỡng cực có mức độ nặng. Từ ý nghĩ, bệnh nhân bắt đầu có hành động tự hủy hoại bản thân hoặc thậm chí là tự sát. Ở nước ta, tỷ lệ tự sát ở các bệnh nhân bị trầm cảm là khoảng 23.2%.
• Ảnh hưởng đến kinh tế xã hội: Rối loạn cảm xúc và các bệnh tâm thần ảnh hưởng nghiêm trọng đến kinh tế bản thân, gia đình và xã hội. Các trạng thái khí sắc như buồn bã, hưng phấn, thích thú,… quá mức đều tác động đến hiệu suất lao động, học tập. Hệ quả là khiến đời sống cá nhân giảm thấp và làm tăng gánh nặng lên gia đình, xã hội.

Chẩn đoán rối loạn cảm xúc

Rối loạn cảm xúc chủ yếu được chẩn đoán thông qua biểu hiện lâm sàng. Để đưa ra chẩn đoán xác định, bác sĩ sẽ thông qua các bảng đánh giá (ICD-10, DSM IV,…). Ngoài ra, chẩn đoán còn được thực hiện nhằm phân biệt với các rối loạn tâm thần do dùng thuốc, ảnh hưởng của một số bệnh lý nội khoa,…

Chẩn đoán rối loạn cảm xúc bao gồm các bước sau:

• Khám sức khỏe
• Xét nghiệm sàng lọc
• Đánh giá về tâm thần

Các phương pháp điều trị rối loạn cảm xúc

Hiện nay, hiểu biết về rối loạn cảm xúc vẫn còn nhiều hạn chế. Do đó, điều trị bệnh lý này còn tồn đọng khó khăn nhưng về cơ bản đã có thể quản lý bệnh, nâng cao chất lượng cuộc sống của bệnh nhân, y học hiện đại cũng nghiên cứu được nhiều phương pháp trị liệu không cần sử dụng thuốc và giảm thiểu gánh nặng lên gia đình, xã hội.

Nguyên tắc khi trị rối loạn cảm xúc:

• Dựa vào mức độ triệu chứng để đưa ra can thiệp
• Điều trị chủ yếu trong giai đoạn trầm cảm và hưng cảm
• Trong trường hợp nặng cần phải nhập viện để tránh tự sát (ở bệnh nhân trầm cảm) và phòng ngừa các hậu quả do kích động gây ra (bệnh nhân hưng cảm nặng)

Điều trị rối loạn cảm xúc có thể kết hợp một cách khoa học giữa trị liệu tâm lý và kết hợp thay đổi lối sống lành mạnh, tích cực hơn. Mục tiêu của các phương pháp này là giúp bảo vệ sự an toàn của bệnh nhân và những người xung quanh. Đồng thời giảm mức độ rối loạn trầm cảm, ngăn ngừa tự sát, truyền đạt kiến thức cho bệnh nhân và người thân để kiểm soát bệnh hiệu quả.

1. Sử dụng thuốc

Sử dụng thuốc thường được chỉ định trong giai đoạn trầm cảm và hưng cảm. Tùy theo tình trạng cụ thể của từng bệnh nhân, bác sĩ có thể chỉ định các loại thuốc khác nhau

2. Trị liệu sốc điện (ECT)

Trị liệu sốc điện (ECT) liệu pháp choáng điện là thủ thuật được áp dụng trong trường hợp trầm cảm và hưng cảm nặng. Thủ thuật này được thực hiện thông qua gây mê toàn thân, sau đó đưa các dòng điện nhỏ truyền qua não để tạo ra các cơn co giật ngắn. Mục tiêu của liệu pháp sốc điện là thay đổi các chất hóa học trong não nhằm cải thiện triệu chứng của rối loạn cảm xúc và một số vấn đề tâm thần khác.

Liệu pháp choáng điện chỉ được áp dụng trong trường hợp không có đáp ứng với thuốc. Trên lâm sàng cho thấy, liệu pháp này cải thiện rõ các triệu chứng của rối loạn cảm xúc (khoảng 80%) và tác dụng nhanh hơn so với sử dụng thuốc. Tùy theo mức độ của từng bệnh nhân, liệu pháp choáng điện có thể bao gồm từ 6 – 10 lần thực hiện.

Dù mang lại hiệu quả cao nhưng liệu pháp này vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro, trong đó thường gặp nhất là mất trí nhớ. Hơn nữa, một số bệnh nhân có thể không cải thiện khi áp dụng trị liệu sốc điện. Vì vậy đến nay, phương pháp này vẫn chỉ được cân nhắc trong những trường hợp cần thiết.

3. Trị liệu bằng phương pháp tâm lý

Trị liệu tâm lý thường được áp dụng khi các triệu chứng cấp tính của rối loạn cảm xúc đã được giải quyết tương đối. Phương pháp này có hiệu quả với những bệnh nhân có nhận thức lệch lạc, tác động từ gia đình, xã hội, gặp khó khăn trong các mối quan hệ,… Đối với những bệnh nhân bị trầm cảm nhẹ, trị liệu tâm lý hoàn toàn có thể kiểm soát bệnh mà không cần dùng thuốc gây ra các biến chứng cho cơ thể. 

Tâm lý trị liệu được ứng dụng ở Việt Nam trong những năm gần đây. Trung tâm Tâm lý trị liệu NHC thực hiện đầy đủ các liệu pháp tâm lý điều trị rối loạn cảm xúc. Sử dụng phương pháp can thiệp bằng giao tiếp để cải thiện tình trạng sức khỏe, tinh thần và tháo gỡ những vấn đề trong tiềm thức, cảm xúc và hành vi của người bệnh.

Đối với hội chứng rối loạn cảm xúc, tâm lý trị liệu là một cách trị liệu đơn thuần nhưng thay vì dùng thuốc, người bệnh sẽ dùng tâm trí để ổn định lại cảm xúc và tư duy của chính mình. Các chuyên gia tư vấn sẽ giúp bạn tìm ra nguyên nhân gốc rễ hình thành nên bệnh; nhận thấy những biến cố tâm lý mà có khi chính người bệnh cũng chẳng hề nhận ra.

Thời gian đầu trị liệu, đa số những người mắc hội chứng rối loạn cảm xúc đều rất khó để chia sẻ với các chuyên gia về vấn đề của cá nhân. Tuy nhiên, đã có nhiều nghiên cứu khoa học chứng minh được tác dụng vượt bậc mà trị liệu tâm lý có thể đem đến cho việc xua tan đi chứng rối loạn cảm xúc.

Lộ trình hỗ trợ điều trị bệnh rối loạn cảm xúc được các chuyên gia tâm lý nghiên cứu và ứng dụng kết hợp khoa học tâm trí – khoa học trị liệu – quy luật vũ trụ để giúp người bệnh tìm lại sức khỏe toàn diện.  

Trung tâm Tâm lý trị NHC Việt Nam sở hữu đội ngũ chuyên gia tâm lý, master coach vững chắc chuyên môn, làm việc tận tâm, chuyên nghiệp, luôn hướng đến sứ mệnh mang lại sức khỏe và cuộc sống ổn định về cả thể chất lẫn tinh thần cho người bệnh. Giám đốc Trung tâm Tâm lý trị liệu NHC Việt Nam – Chuyên gia tâm lý Bùi Thị Hải Yến chia sẻ rằng: “Rối loạn cảm xúc là một hội chứng bất thường của não bộ khi tâm lý có sự thay đổi không ổn định về mặt cảm xúc. Áp dụng khoa học tâm lý trị liệu để giải quyết tận gốc rễ nguyên nhân gây nên rối loạn cảm xúc là lựa chọn tối ưu, hiệu quả, an toàn”. 

Lối sống dành cho người bị rối loạn cảm xúc

Ngoài các phương pháp y tế, bệnh nhân cũng có thể quản lý chứng rối loạn cảm xúc thông qua lối sống khoa học, lành mạnh. Bên cạnh đó, tổ chức lại lối sống còn giúp cải thiện sức khỏe và giảm thiểu thiệt hại thể chất do trầm cảm, hưng cảm gây ra.

Lối sống dành cho người bị rối loạn cảm xúc:

• Cân đối thời gian làm việc – nghỉ ngơi. Cố gắng chia đều khối lượng công việc cho các ngày để đảm bảo ngủ đủ giấc, tránh căng thẳng và lo âu quá mức.
• Ăn uống điều độ, tăng cường bổ sung rau xanh và trái cây. Các nghiên cứu cho thấy, vitamin, khoáng chất và vị ngọt tự nhiên trong các loại hoa quả có thể cải thiện tâm trạng đáng kể.
• Có thể thực hiện các biện pháp giảm căng thẳng như nghe nhạc, liệu pháp mùi hương, tắm nước ấm, chạy bộ, tập yoga,… để cải thiện các bất thường về cảm xúc.
• Chủ động thông báo với người thân và bạn bè về tình trạng sức khỏe để quá trình điều trị diễn ra thuận lợi.

Rối loạn cảm xúc là bệnh tâm thần phổ biến hiện nay. Bệnh không chỉ ảnh hưởng đến tâm lý mà còn tác động đến thể chất và chất lượng cuộc sống. Vì vậy, bệnh nhân cần chủ động tìm gặp bác sĩ ngay khi nhận thấy các triệu chứng bất thường. Trên thực tế, đa phần bệnh nhân đều có thể quản lý bệnh nếu khám và tích cực điều trị theo hướng dẫn. 

*Có thể bạn quan tâm: 

Thông tin liên hệ:

TRUNG TÂM TÂM LÝ TRỊ LIỆU NHC VIỆT NAM

• Cơ sở Hà Nội: Số 11 ngõ 83 Trần Duy Hưng, P. Trung Hoà, Q. Cầu Giấy | Điện thoại: (024) 2216 8008 – 096 589 8008
• Cơ sở TP. Hồ Chí Minh: Số 18 Phan Chu Trinh, Phường 13, Quận Phú Nhuận | Điện thoại: (028) 2201 2555 – 096 299 8008
• Website: tamlytrilieunhc.com
• Fanpage: fb.com/tamlytrilieunhc

Nguồn: tamlytrilieunhc.com

Bài viết chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị