Bài thơ “Sáng tháng Năm” được nhà thơ Tố Hữu sáng tác vào tháng 5/1951 tại chiến khu Việt Bắc. Sáu mươi chín năm trôi qua nhưng hình tượng của Bác Hồ kính yêu vẫn luôn hiện lên sinh động, chân thực vô cùng.
Mở đầu bài thơ là phong cảnh hùng vĩ của “thủ đô kháng chiến” trong một sáng tháng Năm đẹp trời, thật bình yên. Nơi đó có suối trong xanh như dải lụa xanh mát, có những nương ngô trải dài tưởng chừng không dứt. Tâm trạng của tác giả lúc này thật vui mừng, hạnh phúc vì sắp được gặp Bác:
“Vui sao một sáng tháng Năm
Đường về Việt Bắc lên thăm Bác Hồ
Suối dài xanh mướt nương ngô
Bốn phương lồng lộng thủ đô gió ngàn…”
Nơi làm việc của vị lãnh tụ tối cao thật giản dị lạ thường! Tất cả như hòa chung vào khung cảnh thiên nhiên Việt Bắc bởi tấm lòng Bác luôn yêu thiên nhiên, coi thiên nhiên là người bạn không thể thiếu…
“Bác kêu con đến bên bàn
Bác ngồi Bác viết nhà sàn đơn sơ
Con bồ câu trắng ngây thơ
Nó đi tìm thóc quanh bồ công văn
Lát rồi, chim nhé, chim ăn
Bác Hồ còn bận khách văn đến nhà.”
| Bác Hồ, vị lãnh tụ muôn vàn kính yêu luôn ở trong tâm khảm mỗi người con đất nước. (Ảnh: donghoi.edu.vn) |
Thật cảm động, muốn dâng trào nước mắt khi thấy Bác Hồ sống thật gần gũi với mỗi cảnh vật, với mỗi người xung quanh.
Đó là ngôi “nhà sàn” nơi “Bác ngồi, Bác viết”; là chiếc bồ đơn giản đựng công văn, giấy tờ… Đó là con chim bồ câu nhỏ nhắn đang thơ thẩn tìm thóc ăn…
Tất cả như dội vào lòng người sự cảm động trước một vị lãnh tụ sống giản dị, khiêm nhường.
Gặp được Bác Hồ là niềm hạnh phúc lớn lao của mỗi người. Bác ân cần bắt tay thân mật “khách văn” với một tình cảm thiết tha, gắn bó:
“Bàn tay con nắm tay cha
Bàn tay Bác ấm vào da vào lòng
Bác ngồi đó, lớn mênh mông
Trời xanh biển rộng ruộng đồng nước non…”
Xúc động nghẹn ngào, tác giả muốn ôm hôn vị cha già kính yêu của dân tộc bằng xương bằng thịt trước mắt mình:
“Bác Hồ, cha của chúng con
Hồn của muôn hồn
Cho con được ôm hôn má Bác
Cho con hôn mái đầu tóc bạc
Hôn chòm râu mát rượi hòa bình!”
Noi gương Bác Hồ, thầy giáo ngoài 90 vẫn không ngừng học tập |
Bác Hồ, vị lãnh tụ muôn vàn kính yêu luôn ở trong tâm khảm mỗi người con đất nước. Mỗi một người đều mang hình ảnh Bác trong tim! Mỗi lần kêu lên tên Bác là mỗi lần xúc động; là mỗi lần như được tiếp thêm sức mạnh diệu kỳ:
“Ôi cái tên kính yêu Hồ Chí Minh
Trong sáng trong lòng anh xung kích
Giữa đêm bôn tập diệt đồn
Vững tay người chiến sĩ nông thôn
Bắt sỏi đá phải thành sắn gạo
Anh thợ, má anh vàng thuốc pháo
Cánh tay anh dày sẹo lửa gang
Ôi những em đốt đuốc đến trường làng
Và các chị dân công mòn đêm vận tải!
Các anh chị, các em ơi, có phải
Mỗi khi lòng ta xao xuyến, rung rinh
Môi ta thầm kêu Bác - Hồ Chí Minh!
Và mỗi trận, mỗi mùa vui thắng lợi
Đôi mắt Bác hiện lên cười phấn khởi
Ta lớn lên cao, bay bổng diệu kỳ
Trên đường dài hai cánh đỡ ta đi”.
Được đến gần bên bác, tác giả thấy được sự vĩ đại trong con người giản dị của Người. Hình tượng Bác hiện lên thật đẹp, thật lung linh…
Đó là ngước Cha kính yêu, là người Bác kính mến đang ân cần trò chuyện cùng con cháu, cùng người thân. Bác là niềm tin, Bác là nguồn cảm hứng cho cuộc sống; tiếp thêm sức mạnh cho mỗi con người:
“Bác Hồ đó, là lòng ta yên tĩnh
Ôi người cha đôi mắt mẹ hiền sao!
Giọng của Người không phải sấm trên cao
Ấm từng tiếng, thấm vào lòng mong ước
Con nghe Bác tưởng nghe lời non nước
Tiếng ngày xưa và cả tiếng mai sau…”.
Được gần bên bác, tác giả cảm nhận được sự giản dị, khiêm nhường của Bác kính yêu! Đó là “chiếc áo nâu” mang “màu quê hương”, đất nước. Bác sống chan hòa cùng cảnh vật, chan hòa cùng đồng bào, cùng thiên nhiên nơi căn cứ địa Việt Bắc.
Tác giả thấy mình như được lớn lên thêm về hiểu biết, về nhận thức cuộc sống kháng chiến đầy gian khổ này!
“Bác Hồ đó, chiếc áo nâu giản dị
Màu quê hương bền bỉ, đậm đà
Ta bên Người, Người tỏa sáng trong ta
Ta bỗng lớn ở bên Người một chút”.
Bác Hồ của chúng ta luôn ung dung, tự tại; luôn lạc quan, yêu đời dù cả trong những hoàn cảnh gian khổ, khó khăn và rất nhiều thử thách của cuộc kháng chiến chống Pháp lúc bấy giờ!
Bác là hiện thân của dân tộc Việt Nam bất khuất, kiên cường “thà hy sinh tất cả, chứ không chịu mất nước; nhất định không chịu làm nô lệ”.
Chủ tịch Hồ Chí Minh là tấm gương lớn để nhân dân noi theo |
“Bác Hồ đó, ung dung châm lửa hút
Trán mênh mông, thanh thản một vùng trời
Không gì vui bằng mắt Bác Hồ cười
Quên tuổi già, tươi mãi tuổi đôi mươi!
Người rực rỡ một mặt trời cách mạng
Mà đế quốc là loài dơi hốt hoảng
Đêm tàn bay chập choạng dưới chân Người.
Hồ Chí Minh
Người ở khắp nơi nơi…”.
Được gần bên Bác, người cán bộ cách mạng thấy mình cần phải học Bác nhiều hơn trong cách sống, trong tấm lòng vì nước vì dân… Bởi Người là người Cha, là người Bác, là người Anh với trái tim bao dung, trìu mến đối với mỗi con người:
“Hồn biển lớn đón muôn lời thủ thỉ
Lắng từng câu, từng ý chưa thành
Người là Cha, là Bác, là Anh
Quả tim lớn lọc trăm dòng máu nhỏ
Người ngồi đó, với cây chì đỏ
Vạch đường đi, từng phút từng giờ”.
Thật tự hào được chiến đấu, được cống hiến sức lực, trí tuê của mình cho Đảng, cho Bác Hồ kính yêu. Đảng và Bác đã mang lại cuộc sống tự do, cuộc sống làm chủ, đứng thẳng làm người cho dân tộc Việt Nam!
Không gì vinh bằng chiến đấu dưới cờ
Đảng chói lọi Hồ Chí Minh vĩ đại!
Con nhớ hết mỗi lời Người dạy
Kháng chiến gian nan, kháng chiến trường kỳ.
Bác bảo đi, là đi
Bác bảo thắng, là thắng
Việt Nam phải tự do
Thế giới phải hòa bình!
Chúng con chiến đấu hy sinh
Tấm lòng son sắt, đinh ninh lời thề.
Bắt tay bác tiễn ra về
Nhớ hoài buổi sáng mùa hè chiến khu…
Hình tượng Bác ở đây vô cùng giản dị và cũng vô cùng cao đẹp, lung linh. Bác Hồ kính yêu, cả cuộc đời hiến dâng cho Tổ quốc; cho độc lập, tự do, cho hạnh phúc hòa bình …
Học theo tấm gương Bác, chúng ta học những điều giản dị nhất, thiết thực nhất. Đó là toàn tâm toàn ý cống hiến cuộc đời cho lý tưởng cao đẹp, đầy tính nhân văn cao cả của Người:
“Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ta ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành”.
Tài liệu tham khảo:
- Danh nhân Hồ Chí Minh, Nhà xuất bản Lao Động,2000
- Thơ Tố Hữu, Nhà xuất bản Giáo dục, 1998
LÊ LAM HỒNG
16:53, 25/05/2021
Một điều hiển nhiên là hầu hết các nhà thơ đều viết về Bác Hồ - Lãnh tụ kính yêu của dân tộc. Nhiều bài thành công, đi vào lòng người. Bài thơ “Sáng tháng Năm” của nhà thơ Tố Hữu là một điển hình.
Bài thơ được viết ở chiến khu Việt Bắc vào tháng 5-1951 có độ dài hơn 70 câu, nhân dịp sinh nhật Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bài thơ là một khúc tráng ca về người anh hùng vĩ đại.
Mở đầu bài thơ là cảnh phóng khoáng của chiến khu Việt Bắc:Vui sao một sáng tháng năm/Đường về Việt Bắc lên thăm Bác Hồ/Suối dài xanh mướt nương ngô/Bốn phương lồng lộng thủ đô gió ngàn.Ta thấy sự náo nức, hồ hởi của tác giả được lên thăm Bác.
| Bác Hồ trò chuyện với nhà quay phim Nguyễn Thế Đoàn cùng anh em ở chiến khu Việt Bắc. Ảnh: Internet |
Bác kêu con đến bên bàn/Bác ngồi Bác viết nhà sàn đơn sơ; những câu thơ, phản ánh nơi làm việc của Bác thật giản dị, chỉ là nhà sàn đơn sơ như mọi ngôi nhà khác ở chiến khu.
Điệp từ “cho con” được tác giả nhấn mạnh lòng kính yêu và khát khao tình cảm chân thành: Cho con được ôm hôn má Bác/Cho con hôn mái đầu tóc bạc/Hôn chòm râu mát rượi hòa bình! Ý thơ hay lan tỏa khát vọng của dân tộc, chiến đấu vì độc lập, tự do cũng là vì hòa bình, hạnh phúc. “Chòm râu mát rượi hòa bình” thật đặc sắc, mang ý tưởng nhân loại.
Có một đoạn thơ dài kể về chiến công của quân dân ta, gửi niềm tin vào Bác Hồ. Trong đó, tác giả lần lượt nhắc đến các anh xung kích bôn tập diệt đồn; người nông dân bắt sỏi đá phải thành sắn gạo; cả những em học sinh đốt đuốc đi học cũng là thắng Pháp và các chị dân công mòn đêm vận tải góp phần vào kháng chiến. Cả dân tộc đánh Pháp với niềm tin tất thắng vì có Bác chỉ đường: Và mỗi trận, mỗi mùa mùa vui thắng lợi/Đôi mắt Bác hiện lên cười phấn khởi/Ta lớn cao lên bay bổng diệu kỳ/Trên đường dài hai cánh đỡ ta đi.
Trái tim nhân hậu, tâm hồn nhân hậu nên có ánh mắt nhân hậu. Ánh mắt hiền từ, bao dung của Bác được nhà thơ khái quát trọn vẹn. So sánh ánh sáng chân lý cách mạng rực rỡ với kẻ thù là bóng đêm để khẳng định niềm tin: Người rực rỡ một mặt trời cách mạng/Mà đế quốc là loài dơi hốt hoảng/Đêm tàn bay chập choạng dưới chân Người.
“Mặt trời cách mạng” và “loài dơi chập choạng” là hình ảnh so sánh cụ thể và sinh động dễ vào lòng người. Bác là vầng thái dương thì đế quốc là bóng đêm gieo rắc đau thương.
Thơ ngân rung những lời tha thiết về lãnh tụ kính yêu của toàn Đảng, toàn dân. Người là Cha, là Bác, là Anh/Quả tim lớn lọc trăm dòng máu nhỏ/Người ngồi đó với cây chỉ đỏ/Vạch đường đi từng bước, từng giờ… Nhà thơ đã nói thay cả triệu tấm lòng. Lãnh tụ thật gần gũi với dân. Là Chủ tịch nước, cũng là Cha, là Bác, là Anh của mọi con dân đất Việt bởi: Quả tim lớn lọc trong dòng máu nhỏ, đang lãnh đạo kháng chiến ở giai đoạn cầm cự (kháng chiến chống Pháp chia làm ba giai đoạn phòng ngự, cầm cự, tổng phản công). Hình ảnh cây chì đỏ trong tay Bác vạch đường đi vừa là hiện thực, vừa là tượng trưng chỉ đường kháng chiến đến thắng lợi hoàn toàn.
Bài thơ phần lớn sử dụng thơ tự do, phóng túng, mạch cảm xúc cuồn cuộn trào dâng, nhưng mở đầu và kết thúc là thể thơ lục bát quen thuộc, dân dã, lắng đọng tình cảm cho người đọc dễ nhớ, dễ thuộc.
Nếu coi “Theo chân Bác” là trường ca thì “Sáng tháng Năm” là khúc tráng ca rất thành công của Tố Hữu khi viết về lãnh tụ. Là nhà thơ cách mạng, gắn bó và được gần Bác nên thơ chảy theo dòng cảm xúc chân thực, có cả phần kính trọng và yêu thương.
Năm 2001, Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin in tuyển tập thơ Tố Hữu, bài “Sáng tháng Năm” có ghi chú đáng lưu ý: Bốn câu thơ này lấy nguyên văn trong bài đã đăng Báo Nhân Dân 1951.
Con bồ câu trắng ngây thơ/Nó đi tìm thóc quanh bồ công văn/Lát rồi chim nhé, chim ăn/Bác Hồ còn bận khách văn đến nhà.
Các bản in sau đã sửa dồn bốn câu thành hai câu: “Con bồ câu trắng ngây thơ/ Nó đi tìm thóc nhởn nhơ quanh nhà”. Mạch thơ vẫn xuôi dòng nhưng chưa thể hiện tình cảm của Bác với tác giả, vừa là học trò, vừa là ngọn cờ đầu của thơ ca cách mạng Việt Nam.
Từ khi đi học, tôi được học và thuộc nhiều thơ Tố Hữu rồi tập làm thơ, coi Tố Hữu là người thầy gián tiếp của mình. Tôi may mắn hơn một lần được gặp nhà thơ và có lần được chụp ảnh cùng ông tại Đại hội Văn nghệ toàn quốc lần thứ VI, tháng 9-2000. Tại đại hội, sau những lời tâm sự, ông đọc hai câu thơ: Dẫu không hơi sức khơi dòng thẳng/Còn chút phù sa cũng gắng bồi.
Đó cũng là lời nhắn nhủ các thế hệ văn nghệ sĩ kế tiếp. Ông ra đi vào giữa tháng 12-2002, về với thế giới người hiền. Thời gian đó lại trùng với Đại hội Văn nghệ các dân tộc thiểu số Việt Nam nên tôi được đi viếng nhà thơ Tố Hữu cùng các đại biểu dự đại hội. Thế cũng là có duyên.
Tháng 5-2021
Hữu Chỉnh