Câu 1: Chỉ ra điểm khác nhau giữa câu thơ đầu trong nguyên tác chữ Hán (qua phần dịch nghĩa) với câu thơ dịch. Có gì đáng lưu ý về không gian, thời gian trong đó con người xuất hiện? Con người ở đây mang tư thế, dáng vóc như thế nào? Hai chữ “múa giáo” chưa thể hiện được âm hưởng hào hùng của hai từ “hoành sóc” trong câu thơ nguyên tác “Hoành sóc giang sơn kháp kỉ thu” (có bản là “cáp kỉ thu”). “Hoành sóc” là tư thế cầm ngang ngọn giáo của con người trấn giữ đất nước. Con người xuất hiện với tư thế hiên ngang, lẫm liệt, mang tầm vóc của vũ trụ. Chính không gian rộng lớn (giang sơn) và thời gian trải dài dường như vô tận (kháp kỉ thu) đã làm cho hình ảnh con người trở nên kì vĩ, hào hùng lạ thường. Ngọn trường giáo dường như được đo bằng chiều dài của sông núi. Cầm ngang ngọn giáo là tư thế con người luôn luôn sẵn sàng chiến đấu, so với phần dịch “múa giáo” thì hình ảnh đó mạnh mẽ, hào hùng hơn nhiều. Câu 2: Câu thơ “Tam quân tì hổ khí thôn ngưu” có hai cách hiểu: Thứ nhất, ta có thể hiểu là “ba quân khí mạnh nuốt trôi trâu”. Nhưng cũng có thể giải thích theo cách khác, với cách hiểu là: Ba quân hùng mạnh khí thế át sao Ngưu. Có thể nói quân đội nhà Trần mạnh cả về trí và lực, không những nó có được đầy đủ binh hùng tướng mạnh mà còn có những vị đại tướng quân trí dũng song toàn (như: Trần Quốc Tuấn, Trần Quang Khải, Phạm Ngũ Lão, Trần Nhật Duật...). Vì thế thật không quá khoa trương khi nói: cái khí thế ấy đúng là đủ sức làm đổi thay trời đất.Câu 3: “Nợ” công danh mà tác giả nói tới trong bài thơ có thể hiểu theo nghĩa nào dưới dây? Thể hiện chí làm trai theo tinh thần Nho giáo: lập công (để lại sự nghiệp), lập danh (để lại tiếng thơm). Chưa hoàn thành nghĩa vụ đối với dân, với nước. Cả hai nghĩa trên.Nam nhi thời phong kiến coi việc lập công (để lại sự nghiệp) và lập danh (để lại tiếng thơm) là nhiệm vụ quan trọng của cuộc đời. Đây là chí làm trai theo quan niệm Nho giáo. Lập công danh là món nợ của kẻ làm trai. Chừng nào chưa lập được công danh, chưa tạo được tiếng thơm là chưa hoàn thành nghĩa vụ đối với dân, với nước. Đặt trong xã hội phong kiên thời loạn, đất nước luôn bị hoạ ngoại xâm, chí làm trai có tác dụng mãnh mẽ, cổ vũ con người từ bỏ lối sống cá nhân, ích kỉ để sẵn sàng hi sinh cho sự nghiệp “bình quốc an dân”, do đó nó mang giá trị tích cực. Câu 4: Trong câu thơ cuối, nỗi “thẹn” đã thể hiện vẻ đẹp nhân cách của người anh hùng. Phạm Ngũ Lão “thẹn” vì chưa có được tài năng mưu lược như Vũ Hầu Gia Cát Lượng (Khổng Minh - đời Hán) để giúp dân cứu nước, thẹn vì trí và lực của mình thì có hạn mà nhiệm vụ khôi phục giang sơn, đất nước còn quá bộn bề. Nỗi thẹn của Phạm Ngũ Lão cũng là những day dứt của Nguyễn Trãi hay của Nguyễn Khuyến sau này. Đó là những nỗi thẹn có giá trị nhân cách - nỗi thẹn của những con người có trách nhiệm với đất nước, non sông. Câu 5: Bài thơ ca ngợi vẻ đẹp của con người thời đại nhà Trần. Hình ảnh con người được đặt ngang tầm vóc của vũ trũ, mang vẻ lẫm liệt, hào hùng. Họ là những con người sống hết kích thước cuộc sống, luôn hết mình vì dân, vì nước. Mỗi cá nhân đều ý thức tạo nên sức mạnh tập thể, hết mình cống hiến. Chính vì vậy đã tạo nên sức mạnh của thời đại, tạo nên một nhà Trần “bách chiến bách thắng” và hào khí Đông A mà sử sách mãi lưu danh.Thế hệ trẻ hôm nay học được ở bài thơ cách sống và cách cống hiến của người đời xưa. Con người đời xưa sống hết kích thước cuộc sống cho dân cho nước. Nam nhi thời xưa luôn canh cánh trong lòng ước mơ cống hiến để đem lại cuộc sống an vui, thái bình cho nhân dân. Lí tưởng sống cao đẹp của họ là điều mà thế hệ trẻ hôm nay nên vươn tới. 1. Chỉ ra điểm khác nhau giữa câu thơ đầu trong nguyên tác chữ Hán (qua phần dịch nghĩa) với câu thơ dịch. Có gì đáng lưu ý về không gian, thời gian trong đó con người xuất hiện? Con người ở đây mang tư thế, dáng vóc như thế nào? 2. Anh chị cảm nhận như thế nào về sức mạnh của quân đội nhà Trần qua câu thơ “Ba quân khí mạnh nuốt trôi trâu”? 3. “Nợ” công danh mà tác giả nói tới trong bài thơ có thể hiểu theo nghĩa nào dưới dây? - Thể hiện chí làm trai theo tinh thần Nho giáo: lập công (để lại sự nghiệp), lập danh (để lại tiếng thơm). - Chưa hoàn thành nghĩa vụ đối với dân, với nước. - Cả hai nghĩa trên. 4. Phân tích ý nghĩa của “nỗi thẹn” trong câu thơ cuối 5. Qua những lời thơ tỏ lòng, anh (chị) thấy hình ảnh trang nam nhi thời Trần mang vẻ đẹp như thế nào? Điều đó có ý nghĩa gì đối với tuổi trẻ hôm nay và ngày mai? Câu 1 trang 116 - SGK Ngữ Văn 10 tập 1: Chỉ ra điểm khác nhau giữa câu thơ đầu trong nguyên tác chữ Hán (qua phần dịch nghĩa) với câu thơ dịch. Có gì đáng lưu ý về không gian, thời gian trong đó con người xuất hiện? Con người ở đây mang tư thế, dáng vóc như thế nào? Trả lời: So sánh hai câu thơ đầu trong nguyên tác chữ Hán với câu thơ dịch, ta thấy hai từ “múa giáo”chưa thể hiện được hết ý nghĩa của hai từ “hoành sóc”. “Hoành sóc” là cầm ngang ngọn giáo mà trấn giữ non sông. Cả ý nghĩa lẫn âm hưởng của từ “hoành sóc” đều tạo ra cảm giác kì vĩ và lớn lao hơn.Trong câu thơ đầu này, con người xuất hiện trong bối cảnh không gian và thời gian đều rộng lớn. Không gian mở theo chiều rộng của núi sông và mở lên theo chiều cao của ngôi sao Ngưu cao vòi vọi. Thời gian ở đây không phải đo bằng ngày, bằng tháng mà là bằng năm, không phải mới một năm mà là đã mấy năm rồi (kháp kỉ thu). Con người cầm cây trường giáo (cũng đo bằng chiều ngang của cả non sông), trở nên kì vĩ lớn lao khi được đặt trong một không gian, thời gian như vậy. Con người hiên ngang ấy trở nên lớn lao, mang tầm vóc của vũ trụ, non sông. Câu 2 trang 116 - SGK Ngữ Văn 10 tập 1: Anh chị cảm nhận như thế nào về sức mạnh của quân đội nhà Trần qua câu thơ “Ba quân khí mạnh nuốt trôi trâu”? Trả lời: Câu thơ “Tam quân tì hổ khí thôn ngưu” có hai cách hiểu. Thứ nhất chúng ta có thể hiểu rằng: “ba quân khí mạnh nuốt trôi trâu”. Nhưng bên cạnh đó người đọc cũng có thể hiểu theo cách khác đó là “ba quân hùng mạnh khí thế át sao Ngưu”. Có thể nói quân đội nhà Trần mạnh về cả trí và lực, không những binh hùng tướng mạnh, mà cái làm nên hào khí Đông A ấy được phát huy mãnh liệt còn là nhờ có những vị đại tướng quân trí dũng song toàn (như: Trần Quốc Tuấn, Trần Quang Khải, Phạm Ngũ Lão, Trần Nhật Duật..). Có lẽ vì vậy tác giả mới khẳng định khí thế hùng mạnh ấy đủ sức làm nghiêng trời lệch đất. Câu 3 trang 116 - SGK Ngữ Văn 10 tập 1: “Nợ” công danh mà tác giả nói tới trong bài thơ có thể hiểu theo nghĩa nào dưới dây? - Thể hiện chí làm trai theo tinh thần Nho giáo: lập công (để lại sự nghiệp), lập danh (để lại tiếng thơm). - Chưa hoàn thành nghĩa vụ đối với dân, với nước. - Cả hai nghĩa trên. Trả lời Tỏ lòng là bài thơ nói chí của người anh hùng. Đó là cái chí của những bậc nam nhi trong thiên hạ. Chính vì thế “món nợ công danh” mà nhà thơ nói đến ở đây vừa là khát vọng lập công, lập danh (để lại tiếng thơm, sự nghiệp lừng lẫy cho cuộc đời) lại vừa có ý nghĩa đó là “chưa hoàn thành nghĩa vụ đối với dân, với nước”. Thời trung đại, những người nam nhi bước ra đời với hoài bão, lí tưởng “Phải có danh gì với núi sông” (Nguyễn Công Trứ). Với họ, lập công danh đóng góp tài sức cho đất nước là một món nợ đời mà bất kì trang nam nhi nào cũng phải trả. Ở phần cuối của bài thơ, tác giả nghe chuyện xưa mà cảm thấy “thẹn” có lẽ là bởi vì ông cảm thấy mình chưa xứng được như Vũ hầu Gia Cát Lượng, tức là ông xấu hổ khi bản thân mình chưa lập được công danh gì lớn lao để giúp nước, cứu đời. Câu 4 trang 116 - SGK Ngữ Văn 10 tập 1: Phân tích ý nghĩa của “nỗi thẹn” trong câu thơ cuối Trả lời: Trong câu thơ cuối, nỗi thẹn đã khẳng định nhân cách của người anh hùng Phạm Ngũ Lão. Ông “thẹn” vì chưa có được tài năng mưu lược như Vũ hầu Gia Cát Lượng (Khổng Minh – đời Hán) để giúp dân cứu nước, thẹn vì trí và lực của mình thì có hạn mà nhiệm vụ khôi phục, giữ gìn giang sơn còn nhiều ngổn ngang, bộn bề. Nỗi thẹn vì việc nước nặng nề mà năng lực của mình lại không đủ cũng là những day dứt trăn trở của Nguyễn Trãi, hay Nguyễn Khuyến sau này. Đó là những nhân cách cao đẹp, họ thẹn với người xưa là bởi vì trong họ sôi sục khát vọng được hoàn thành trách nhiệm với non sông đất nước Câu 5 trang 116 - SGK Ngữ Văn 10 tập 1: Qua những lời thơ tỏ lòng, anh (chị) thấy hình ảnh trang nam nhi thời Trần mang vẻ đẹp như thế nào? Điều đó có ý nghĩa gì đối với tuổi trẻ hôm nay và ngày mai? Trả lời: Người xưa có nói rằng: “Quốc gia lâm nguy, thất phu hữu trách”. Câu nói này quả rất đúng với tinh thần của bài Tỏ lòng. Đọc những dòng thơ đầy hào hùng khí thế ấy, người đọc có thể cảm nhận rõ vẻ đẹp sức vóc và ý chí của những trang nam nhi thời đại nhà Trần. Âm hưởng anh hùng ca, hào khí Đông A của thời đại cũng do những con người ấy tạo nên, và chính những âm hưởng ấy làm tôn lên vẻ đẹp anh hùng mạnh mẽ của họ. Họ từ bỏ đi lối sống cá nhân tầm thường, ích kỉ để sẵn sàng hi sinh thân mình cho sự nghiệp giúp nước cứu đời. Họ giấu đi cái bản ngã của mình để cống hiến hết mình vì tổ quốc, họ nói chí lớn, tỏ lòng một cách sáng trong để thể hiện được khí phách của người nam nhi giữa cuộc đời này. Có thể nói tinh thần và ý chí ngoan cường của những con người ấy vẫn sẽ mãi là lí tưởng cho nghị lực và sự phấn đấu của tuổi trẻ hôm nay và cho đến mãi về sau.
|
