Sự phát triển như vũ bão của khoa học công nghệ ngày nay đã đem lại cho đời sống nhân loại những thành tựu vô cùng rực rỡ. Riêng chuyên ngành giải phẫu thẩm mỹ cũng đã tận dụng tối đa những kết quả nghiên cứu khoa học như laser, siêu âm, vật liệu sinh học... để giúp con người chống lại sự bào mòn khắc nghiệt của thời gian. Trong số những ứng dụng hữu ích ấy, chúng tôi xin được giới thiệu đôi nét về việc dùng Botulinum Toxin trong việc chống nhăn da mặt - có thể được xem là một bước tiến mới trong việc kết hợp hài hòa của kỹ thuật y khoa và nghệ thuật làm đẹp.
Botulinum Toxin là độc tố sinh ra do vi khuẩn Clostridium botulinum. Ðộc tố này ngăn chặn luồng thần kinh đến cơ, do đó làm liệt vận động cơ. Ðối với người ngộ độc Botulinum Toxin (thường xảy ra khi ăn đồ hộp bị nhiễm khuẩn) sẽ gây tỷ lệ tử vong cao vì liệt cơ hô hấp. Tác dụng làm liệt cơ này đã được áp dụng rộng rãi trong y học một cách thông minh để chữa những bệnh co cơ ngoài ý muốn.
Vài chỉ định thông thường của Botulinum Toxin trong Y khoa: Bại não trên trẻ em, co cứng cơ vòng mi, co giật nửa mặt, vẹo cổ do co cứng cơ, đổ mồ hôi nhiều, chỉnh mắt lé, chữa các vết nhăn trên mặt...
Người vào tuổi trung niên thường lo lắng về những nếp nhăn xuất hiện trên gương mặt. Những nét diễn cảm trên mặt được thực hiện do sự co các cơ bám da vùng mặt. Sự co cơ mặt lặp đi lặp lại theo một hướng cùng với da bị lão hóa sẽ để lại những nếp nhăn, nhiều khi làm mất thẩm mỹ và gợi nét buồn bã, cau có, già nua. Tiêm Botulinum Toxin vào những vùng cơ chọn lọc trên mặt sẽ làm liệt tạm thời những cơ đó, hiệu quả là làm mờ được những nếp nhăn trên da mặt, đồng thời cũng tránh được sự hình thành những nếp nhăn mới.
Có thể dùng Botulinum Toxin để xóa những nếp nhăn giữa hai cung mày, nếp nhăn trán, nhăn đuôi mắt, nhăn mũi, nhăn đường cổ, nhăn cằm. Ðây là một ứng dụng thông minh của Botulinum Toxin trong lĩnh vực thẩm mỹ
Ðầu tiên, BS. Jean và Alastair Carruthers tiêm Botulinum Toxin để chữa bệnh co giật mi mắt, nhưng do thấy rõ Botulinum Toxin còn có hiệu ứng làm mất các vết nhăn vùng quanh mắt, nên từ đó cho áp dụng vào lĩnh vực thẩm mỹ để chống nhăn da. Từ năm 1987 đến nay, các bác sĩ này đã thực hiện cho hơn 10.000 ca không để lại di - biến chứng gì quan trọng.
Trên thế giới, người ta có thuật ngữ "Botulinum Toxin addict" để chỉ những khách hàng thường xuyên của Botulinum Toxin. Họ cứ "đúng hẹn lại lên" tiêm thuốc giống như "nghiện" vậy, một thứ "nghiện" cái đẹp.
Ðối với ngành thẩm mỹ nước ta, Botulinum Toxin không xa lạ gì, tuy nhiên kỹ thuật có phát triển được hay không còn lệ thuộc vào mức sống của người dân. Các phẫu thuật thẩm mỹ ở Việt Nam thông thường được thực hiện với giá rất thấp.
Khách hàng lại chuộng những kỹ thuật đem lại hiệu quả lâu dài, trong khi Botulinum Toxin chỉ có tác dụng trong một thời gian ngắn. Ví dụ: Tiêm Botulinum Toxin để xóa vết nhăn quanh mắt và trán có giá bằng một phẫu thuật nâng mũi đơn giản. Nhưng mũi được sửa tốt có thể giữ suốt đời, trong khi Botulinum Toxin chỉ có tác dụng trong 6 tháng, vì vậy khách hàng có cảm giác dùng Botulinum Toxin quá đắt tiền. Tuy nhiên đừng quên rằng chỉ định chống co cơ của Botulinum Toxin là không thể thay thế được.
Hy vọng trong tương lai, khi nền kinh tế nước ta được nâng cao, thu nhập của người dân khá hơn thì phương pháp này sẽ được áp dụng phổ biến như ở các nước tiên tiến. Botulinum Toxin có trên thị trường là Botox, được sản xuất bởi hãng Allergan, Mỹ, và Dysport, là Botulinum Toxin do công ty Ipsen (Anh) sản xuất. Hiện nay, các loại trên đã được chính thức nhập khẩu và phân phối tại Việt Nam. Thuốc được bảo đảm về chất lượng. Liều sử dụng trong điều trị rất nhỏ so với liều độc, do đó có độ an toàn rất cao.
Botulinum Toxin khi tiêm sẽ có tác động nhanh, bắt đầu phát huy hiệu quả sau 24-48 giờ, mạnh nhất sau 2 tuần và có thể kéo dài từ 3-6 tháng. Có thể cho liều điều chỉnh sau 3 tuần nếu cần. Những lần tiêm sau có thể cho tác dụng kéo dài hơn.
Chích Botulinum Toxin còn chữa được các triệu chứng của bệnh nhức đầu nửa bên.
Botulinum Toxin được sử dụng cho mọi đối tượng. Ðối với trẻ em nên hạn chế sử dụng và phải được bác sĩ nội thần kinh theo dõi chặt chẽ.
Cũng như ở các nước tiên tiến, chỉ có bác sĩ chuyên ngành thẩm mỹ và các ngành có liên quan mới được dùng Botulinum Toxin, chất này được sử dụng khá phổ biến trong các khoa phẫu thuật Thẩm mỹ của các bệnh viện cũng như bởi các bác sĩ có giấy phép hành nghề Thẩm mỹ tại Việt Nam.
Chích Botulinum Toxin là một kỹ thuật chống nhăn hiện đại và có nhiều ưu điểm.
Không đau khi tiêm, độ an toàn cao, đơn giản, có hiệu quả ngay, chỉ định rộng rãi, không cần phải chuẩn bị gì trước, không cần thời gian hồi phục và không ảnh hưởng đến công việc của bệnh nhân.
Chích Botulinum Toxin thực sự là một nghệ thuật, kết quả đạt được tùy thuộc nhiều vào tay nghề, kinh nghiệm và cảm nhận về thẩm mỹ của bác sĩ để chọn được vị trí, liều lượng các mũi chích sao cho có kết quả tối ưu, phù hợp với từng người.
Cũng cần biết rằng Botulinum Toxin chống nhăn bằng cách chống co cơ, vì vậy có tác dụng kém trên những nếp nhăn đã hằn quá sâu do tuổi tác. Ðối với loại da nhăn, da thừa, xệ do bị lão hóa thì Botulinum Toxin thậm chí còn có tác dụng xấu.
Muốn chống nhăn hữu hiệu, phải tùy đối tượng và tính chất của nếp nhăn mà phối hợp nhiều phương pháp khác nhau như căng da mặt, tiêm các chất độn dưới da, dùng thêm mỹ phẩm, chất kích thích tạo collagen dưới da... để đạt hiệu quả tối ưu.
Mặt khác xin lưu ý, đôi khi cũng có những nếp nhăn "đầy diễn cảm", ở thời điểm nào đó có thể tạo nên một khuôn mặt hấp dẫn, do đó chúng ta chỉ nên xóa những nếp nhăn không đáng có mà thôi. Hơn nữa Botulinum Toxin dù sao cũng chỉ có tác dụng tạm thời và hoàn toàn không nên lạm dụng nó.
Tác giả : TS. BS. LÊ HÀNH
Botulinum Neurotoxin là gì?
Botulinum Neurotoxin (viết tắt là BoNT) là một protein được sản xuất tự nhiên bởi vi khuẩn clostridium botulinum. Trước đây, mọi người chỉ biết BoNT là một chất độc nguy hiểm và đáng sợ. Khi thức ăn bị nhiễm BoNT, nó có thể gây ra hội chứng nhiễm botulinum: bệnh nặng và có nguy cơ tử vong.Tuy nhiên trong 40 năm gần đây, các nhà nghiên cứu đã biến đổi chất độc này thành một thuốc an toàn và hiệu quả để điều trị nhiều bệnh khác nhau, khi sử dụng nó với liều thích hợp.
BoNT hoạt động như thế nào?
BoNT được tiêm vào cơ hoặc tuyến. Các đầu tận thần kinh sẽ nhận BoNT và chất này sẽ ngăn chặn sự kết nối giữa thần kinh và cơ hoặc giữa thần kinh và tuyến. Điều này sẽ làm cho cơ yếu đi hoặc làm cho tuyến giảm tiết nước bọt và giảm tiết mồ hôi.
Hiện tại có hai loại BoNT để điều trị cho bệnh nhân: loại A và loại B. Mỗi quốc gia sẽ có sự chọn lựa thuốc khác nhau:
Loại A
- onabotulinumtoxinA
- abobotulinumtoxinA
- incobotulinumtoxinA
Loại B
Các loại BoNT có độ mạnh và sự lan toả vào mô khác nhau sau khi tiêm. Nói chung, các loại BoNT có cơ chế tác động giống nhau và tác dụng giống nhau lên cơ hoặc tuyến. Tuy nhiên, các thuốc này không thể thay thế cho nhau hoàn toàn. Liều mỗi thuốc khác nhau, vì vậy các bác sĩ cần sử dụng liều đúng đối với mỗi thuốc.
Sau khi tiêm, thuốc bắt đầu có hiệu quả sau 2 đến 7 ngày. Thuốc có hiệu quả đầy đủ sau khoảng 2 tuần và sau đó hiệu quả của thuốc giảm dần. Bởi vì thuốc chỉ có hiệu quả tạm thời, tiêm BoNT cần được lặp lại mỗi 3-6 tháng. Không được tiêm lại nếu chưa đủ 3 tháng để ngăn ngừa tình trạng kháng thuốc.
Botulinum Toxin có thể điều trị những bệnh nào?
Đầu tiên, các bác sĩ chuyên khoa mắt sử dụng Botulinum Toxin để điều trị lé mắt thay cho phẫu thuật. Sau đó, các bác sĩ thần kinh bắt đầu sử dụng BoNT cho các bệnh nhân có tình trạng co cơ quá mức do các rối loạn vận động, chẳng hạn loạn trương lực. Đối với nhiều bệnh, không có các lựa chọn điều trị khác.
BoNT hiệu quả trong điều trị các bệnh sau:
Loạn trương lực: sự co cơ không tự ý gây ra các cử động xoắn vặn hoặc các tư thế bất thường của cơ thể:
- Loạn trương lực cổ, trong đó sự co cơ cổ gây ra tư thế đầu bất thường xoay, nghiêng hoặc xoắn vặn
- Nháy mắt nhiều hoặc co thắt vùng mắt (co thắt mi mắt)
- Cử động vùng hàm và mặt dưới bất thường (loạn trương lực hàm miệng)
- Co thắt dây thanh (loạn trương lực phát âm)
- Loạn trương lực bàn tay hoặc cánh tay, ví dụ loạn trương lực bàn tay người viết
Co thắt nửa mặt: co thắt cơ quanh một mắt hoặc một bên mặt
Co cứng cơ: các trường hợp sau gây ra co cơ và tăng trương lực cơ: bại não, sau đột quị, tổn thương tuỷ sống hoặc xơ cứng rải rác.
Tăng tiết mồ hôi: tăng tiết mồ hôi nách và lòng bàn tay có thể cải thiện khi tiêm BoNT vào da
Các bệnh khác: có thể hiệu quả với tiêm BoNT
- Run đầu, run tay hoặc run giọng nói
- Tic
- Chảy nước miếng ở bệnh nhân Parkinson hoặc bệnh nhân xơ cứng cột bên teo cơ
- Bàng quang tăng hoạt
- Đau đầu migraine mạn
Điều trị này có an toàn không?
Mặc dù BoNT là một chất độc, sử dụng liều thích hợp vào vị trí chính xác thì hiệu quả và an toàn. Tác dụng phụ phổ biến nhất là yếu cơ gần vị trí tiêm. Ví dụ, sụp mi hoặc nhìn đôi khi tiêm quanh mắt. Các tác dụng phụ khác có thể có bao gồm đau, bầm hoặc chảy máu tại vị trí tiêm. Rất hiếm khi tiêm BoNT gây ra yếu cơ toàn thân hoặc hội chứng giống cúm. Tiêm BoNT phải được thực hiện bởi bác sĩ đã được đào tạo và có kinh nghiệm.
Hiệu quả của tiêm BoNT như thế nào?
BoNT là một thuốc rất hiệu quả, và 50-90% bệnh nhân cải thiện ít nhất 2-3 tháng. Nếu tiêm không hiệu quả cần xem xét một trong số các điều sau: thay đổi liều tiêm hoặc vị trí tiêm.
(Nguồn: Hội bệnh Parkinson và RLVĐ thế giới;
Translator: Thuong Dang
Reviewer: Tai Tran
Khoa Thần kinh - Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM)